Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

ROZMOWA Z RYSZARDEM KAPUŚCIŃSKIM
bubble], wywodzące się z psychologii. Zjawisko to, przypisane do
podróży od zarania dziejów, polega na otaczaniu się przez podróżnika
tym, co znajome i rodzime, po to, aby szok wyobcowania był mniejszy.
Turysta przybywający do Tunezji nie widzi właściwie samej Tunezji,
głównie spędza czas w hotelach o zachodnim standardzie.
Tu dochodzimy do problemu spotkania kultur. W dziedzinie rozbijania
„bańki środowiskowej” wielkim nowatorem był Bronisław
Malinowski odkrył ze
zdumieniem, że jego
poprzednicy, mimo iż żyli
tam latami, z reguły nic
o tubylczej ludności
nie wiedzieli.
Malinowski. Swojej rewolucji dokonywał
w 1914 i 1915 roku, kiedy w Europie wybuchła
pierwsza wojna światowa. Malinowskiego
wojna zastała w Australii. Zupełnie samotny,
wziął namiot i rozbił go na jednej z wysp
Triobranda, w środku wioski tubylców. To był
szok kulturowy.
Oczywiście, przed Malinowskim w tym rejonie świata byli już
inni biali, ale mieszkali osobno, na drugim krańcu wyspy. Nie kontaktowali
się z miejscowymi. Malinowski odkrył, zresztą ze zdumieniem,
że jego poprzednicy, mimo iż żyli tam latami, z reguły nic o tubylczej
ludności nie wiedzieli. A jeżeli nawet coś wiedzieli, ich informacje
okazywały się fałszywe... Same stereotypy.
Nasz badacz zaś twierdził, że aby cokolwiek o danej kulturze powiedzieć,
trzeba przebywać wśród jej przedstawicieli. Przywiązywał
ogromną wagę do wspólnoty zamieszkiwania i doświadczeń. To był
przełom nie tylko antropologiczny, także kulturowy.
Podróżnik jest więc poniekąd relatywistą, w takim sensie, że musi niejako
zawiesić swój system wartości, aby poznać Innego. Które miejsca
najbardziej zakwestionowały Pana „ja” europejskie?
Tak bym tego nie ujął. Zresztą sytuacja przez ostatnie pół wieku
ogromnie się zmieniła. Świat w połowie XX wieku był zupełnie inny.
Biały człowiek wobec ludności niebiałej występował jako reprezentant
kolonialnego ucisku, jako reprezentant rasy panów. Ale świat
panów jednocześnie budził zainteresowanie kolonów, oni chcieli
wiedzieć, jak to jest w Europie. Pytali o nią.
36