Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE
su i języka. Ale dopóki Świat będzie istniał, zawsze znajdzie się ktoś, kto
zechce nas przełożyć, bezinteresownie uchwycić nas w słowa, kto zechce
powiedzieć: „niebo stało się fiołkowe/ jakby nie zanosiło się na deszcz/
tylko spadanie z rajskich ogrodów/ suszonych śliwek” albo „zachwyt i przerażenie
przy tym samym wodopoju/ czerpią wzór szyfrów do twoich snów”
czy „zgadnij w czyim ogrodzie/ róża miłości dojrzewa do purpury/ twego
pragnienia”... Bądźmy dla tego kogoś pełni ciepłych uczuć.
Mira Kuś
! Niemal jednogłośnie krytycy okrzyknęli Warunek Eustachego
Rylskiego (Świat Książki, Warszawa 2005) „powieścią wyśmienitą”,
umieszczając ją pośród najwspanialszych dokonań polskiej prozy. Sądy
te zobowiązują, a ci, którzy ich posłuchają i postanowią wyrobić sobie
własne zdanie, nie doznają zawodu.
Akcja Warunku rozpoczyna się na początku września 1812 roku.
Szwadron kawalerzystów Wielkiej Armii pod dowództwem hrabiego Andrzeja
Rangułta zatrzymuje się na noc w zrujnowanym majątku Arancewo
na przedpolach Moskwy. Żołnierze zastają tam porucznika Semena
Hoszowskiego i grzecznie proszą na kolację. Narrator wsłuchany w nastrój
deszczowego wieczoru uprzedza, że spotkanie zrodzi coś niedobrego.
„Wszystko wisiało w powietrzu. (...) Lęk przeciwko lękowi, zmęczenie
przeciw zmęczeniu, kontuzje przeciwko kontuzjom, a brud przeciw
brudowi. Więc dzieliło ich nawet to, co powinno łączyć”. Główni bohaterowie
dramatu, jaki rozpoczął się tego wieczoru i rozstrzygnął dopiero
nad ranem, od początku zdają sobie sprawę, że niemal wszystko tego
wieczoru dzieje się wbrew ich pragnieniom i woli. Rangułt i Hoszowski
– bo o nich mowa – najchętniej po prostu poszliby spać. W obecności
pijanych żołnierzy, co z iście kawaleryjską fantazją kochają się w burdach,
padają słowa, które muszą doprowadzić do pojedynku. Porucznik
i hrabia wbrew sobie biorą udział w przedstawieniu, zdając sobie sprawę,
że jest niedorzeczne, absurdalne. Muszą spełnić święty obowiązek
wobec honoru, choć przedłużająca się walka przemienia się we „wstydliwą
fizjologię, biologiczny skurcz, który dobrze by mieć już za sobą”.
Bohaterom nie udaje się go jednak zakończyć. Pojedynek uruchamia
ciąg wydarzeń, które nad ranem doprowadzą do tego, że Rangułt i Hoszowski
– znów wbrew swojej woli – zostaną dezerterami.
180