Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE
kolekcja, znajdują się fragmenty bardziej i mniej dopracowane, kanoniczne
i niekanoniczne wersje tych samych tematów. Jest też aneks
mówiący o losach autora, o jego wędrówce przez Pireneje z ciężką
czarną teczką zawierającą dzieło życia. Są tu jego listy i relacja o samobójstwie
w 1940 roku w Port-Bou w Hiszpanii już po przekroczeniu
granicy.
Sposób lektury, jaki warto przyjąć wobec tysiąca stron Pasaży, to ten
skaczący, „kicający”, analogiczny do zalecanego ongiś przez Abulafię
sposobu czytania i myślenia, który uruchamia znacznie więcej sensów
niż ten linearny. Znajdowanie na własną rękę przejść i połączeń, jak na
spacerze po paryskich pasażach, stanowi chyba najlepszą metodę studiowania
dzieła Benjamina. Pasaże to przy tym kilka książek w jednej –
nieocenione źródło dla historyka kultury, dla badacza czy wielbiciela
Baudelaire’a, wielka medytacja nad cywilizacją europejską, niedokończony
projekt antropologiczny, wreszcie dzieło filozoficzne odsłaniające
co chwila zarysy koncepcji myśliciela.
Autor Pasaży traktuje miasto jako tekst do interpretacji, nigdy niedający
się poznać i odczytać do końca. Bohaterem jego książki jest świecka
„stolica XIX wieku” nie zaś miasto święte, ale Benjamin nie zapomina
o tym, co niewidzialne, o tajemnicy. Tworzy się tu opozycja: zewnętrzne,
materialne skorupy – esencja. To, co istotne, jest w XIX-wiecznym
wielkim mieście ukryte, zamaskowane. To, co zewnętrzne, panoszy się
i rozrasta, uzurpując sobie znaczenie absolutne.
Wiek XIX i – szerzej – nowoczesna cywilizacja europejska, ukazane
zostały w Pasażach w sposób fascynujący poprzez drobiazgi, które nie
są już drobiazgami, poprzez szczegół interpretowany tak, by odsyłał do
całości. Benjamin odnajduje ukryte podobieństwa między rzeczami i zjawiskami.
Samo zestawienie cytatów stanowi jedynie podpowiedź. Czytelnikowi
pozostawiona zostaje możliwość odnalezienia innych tras w labiryncie
historii, języka i świata.
Przewodnikiem po XIX-wiecznym Paryżu jest tu przede wszystkim
Baudelaire i można zestawiać niezliczone motywy z esejów poety i jego
wierszy z tekstem Pasaży – choćby uwagi o gałganiarzach z wierszem
Wino gałganiarzy, wiersz Do przechodzącej z interpretacją nowoczesnego
pośpiechu i anonimowości, wreszcie Baudelaire’owską wizję, której
bohaterem jest flâneur z refleksją Benjamina. Od Baudelaire’a pochodzi
idea powinowactw, mistycznych correspondances – i pomysły dla badacza
kultury.
151