Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE
Z kroju sukien wnioskuje się o tempie życia, a z ustawienia mebli w salonie
o porządku symbolicznym kultury. Wnikliwe spojrzenie na wiek
XIX pomaga także zrozumieć wiek XX – ten z czasów Benjamina i ten
późny, którego już nie doczekał. Zestawmy opisy paryskich pasaży z antropologicznymi
interpretacjami wielkich centrów handlowych z XXI
wieku albo nawet z naszym potocznym doświadczeniem przepływającego
przez palce czasu spędzonego w galeriach, w których, jak w pasażu
z XIX wieku, oświetlenie jest sztuczne, temperatura powietrza niezależna
od tej na zewnątrz, słychać cichą muzykę, a obowiązkowy element
stanowi fontanna. Gdy dostrzeżemy tu jeszcze niezbyt dobrze ukryte
małe bożki tych miejsc (choćby w postaci automatycznych huśtawek dla
małych dzieci w kształcie zwierząt i pojazdów) – przypomni się nam
analiza Benjamina:
Czar progu. Przed wejściem na lodowisko, do piwiarni, na kort tenisowy
w miejscowościach wycieczkowych – penaty. Kura znosząca złote jaja z czekoladkami,
automat wytłaczający na blaszce nasze nazwisko i inne – do gier losowych,
do wróżenia, a przed wszystkim automatyczna waga (…) strzegą progu
(s. 243).
Benjamin dostrzega „strażników progu”, zdegradowane bożki nie
tylko na przedmieściach czy w kawiarnianych ogródkach, ale i w mieszczańskich
domach: „Krzesła obok drzwi, fotografie flankujące futryny
to upadłe penaty, gwałt zaś, jaki mają one mitygować, jeszcze dziś boleśnie
poraża nam serce ostrym dźwiękiem dzwonka” (s. 243).
Czytelnicy Schulza mogą dostrzec, że paryski pasaż z opisu Benjamina
to wielka i luksusowa Ulica Krokodyli. Jak zauważono (a zrobił to
między innymi Adam Lipszyc, redaktor całego tomu), wielbiciele Sklepów
cynamonowych znajdą tu dla siebie wiele tematów nie tyle Schulzowskich,
ile „obokschulzowskich”, jak fascynację manekinem, lalką,
pierwszymi reklamami z czasów, gdy „Annie Csilag rosły, rosły włosy…”,
nie mówiąc nawet o motywie sklepu z tkaninami. Jakub prowadził
jedynie peryferyjną faktorię mającą swój odpowiednik w postaci
wielkiego magazynu z centrum ówczesnego świata.
Schulza i Benjamina łączy również zainteresowanie drogą prowadzącą
dorosłego do utraconego dzieciństwa. W Pasażach czytamy:
Zadanie dzieciństwa: włączyć nowy świat w przestrzeń symboliczną. Istotnie,
dziecko potrafi coś, do czego dorosły jest całkowicie niezdolny: przypomnieć
sobie to, co nowe. Dla nas lokomotywy mają już charakter symboliczny,
gdyż poznaliśmy je w dzieciństwie. Tym samym są dla naszych dzieci samocho-
153