Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE
pozostaje faktem, że wiara ta rodziła także napięcia w jego duszy, której
równie bliska była krytyczna linia filozofii, z jaką spotyka się na uniwersytecie.
Wewnętrzne współzawodnictwo – jak pisze – intelektualnego
wykształcenia i protestanckiego wychowania stanowiło odtąd zasadniczy
rys psychologiczny Ricoeura. Dostrzega je on w sobie już w okresie
studiów, wspominając o podwójnej lekturze: Dwóch źródeł moralności
i religii Bergsona oraz teologii Karla Bartha. Potwierdza to też jego spuścizna:
„związek konfliktowo-konsensualny” filozofii bez absolutu i wiary
czerpiącej z Biblii nie dopuszcza do syntezy porządków wiary i rozumu,
począwszy od pracy magisterskiej, ujmującej problematykę Boga u Lecheliera
i Lagneu, a kończąc na O sobie samym jako innym.
W fermencie twórczych poszukiwań Ricoeur przyzwyczaił nas do
traktowania tak odległych czasowo myślicieli jak Platon, Arystoteles,
św. Augustyn, nie mówiąc już o Kancie, Husserlu czy Heideggerze, jako
wiecznie żywych rozmówców. Przecież jednak bez wpływu osób, które
swym osobistym świadectwem i przykładem pomogły mu rozpoznać
w sobie powołanie do filozofii, owa cała twórcza asymilacja wielkiej
tradycji filozofii europejskiej, nie byłaby możliwa. Francuski filozof żywo
wyraża zatem wdzięczność swoim pierwszym nauczycielom w myśleniu.
Nigdy – jak mówi – nie zapomniał słów zachęcających do odwagi
i uczciwości w myśleniu swego nauczyciela w liceum, Ronalda Dalbieza:
„Jeśli jakiś problem was niepokoi, trapi, przeraża, nie starajcie się
obejść przeszkody, a stawcie jej czoło”. Nie ma w nich przecież jakichś
olśniewających perspektyw, uskrzydlających celów, wszakże trafiły one
– jak przyznaje – na podatny grunt. Z okresu studiów, jak czytamy dalej,
zachowuje Paul Ricoeur „wiecznie żywe wspomnienie” seansów sokratycznych
w gronie Gabriela Marcela, podczas których wszelkiego
rodzaju doświadczenia czy filozoficzne pojęcia poddawano analizom
odrzucającym jednocześnie wszelkie filozoficzne powagi i autorytety.
W czasie wojny, którą jako uwięziony oficer spędził w niemieckich obozach
na Pomorzu, jego „milczącym rozmówcą” stał się Karl Jaspers, którego
lekturze, jak pisze, „zawdzięcza, iż mimo prześladowań ze strony
otoczenia i »terroru historii« nie utracił uwielbienia dla niemieckiej filozofii”.
Wczesny okres powojenny to oprócz nauczania w liceum tłumaczenie
Idei I Edmunda Husserla, które – wraz z krytyką idealistycznej
interpretacji redukcji fenomenologicznej pozwalającej mu pogodzić fenomenologię
z tendencją egzystencjalną filozofii Marcela i Jaspersa –
składa się na doktorat Ricoeura. Ciekawa w tym kontekście przez swą
paradoksalność (jak i trafna wedle autora) jest opinia Merleau-Ponty’ego,
157