Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE
nauczanie jakiejś władzy duchownej. Nic bardziej błędnego! „Dzieje filozoficznego
sceptycyzmu okazują się dziejami krytyki kompromitującej
naturalne siły poznawcze ludzi, by zrobić miejsce dla wiary. Prawdy,
które osiągalne są przez rozumny wgląd, stają się przedmiotem wątpienia,
by tym jaśniej pozwolić rozbłysnąć jako jedynie pewnym ponadrozumowym
objawieniom Bożym” (s. 86-87). Zresztą: ci, którzy wśród
tryumfalnych pohukiwań obalają kategoryczne stwierdzenia religii, zazwyczaj
równocześnie oddają ślepą cześć innym, równie kategorycznym
dogmatom, choćby nauce. Te „fanatyczne klechy niewiary”, jak ich nazywał
Heine, nie tak bardzo się różnią od swych przeciwników. Nie
potrzebują już może Boga, ale nadal potrzebują dogmatu, z prawdziwym
sceptycyzmem ich postawa nie ma zatem wiele wspólnego. Bliżsi
już są mu właśnie zwolennicy tego, jak go określa Sommer, „sceptycznego
fideizmu”, który – mimo iż jest niewątpliwie jakąś deklaracją ideową,
jakimś konkretnym wyborem – wcale nie musi dyskwalifikować sceptyka.
Religia bowiem podtrzymuje przy życiu pytanie, czy aby na pewno
to, co uważa się za najważniejsze, istotnie godne jest aż tak wielkiej uwagi.
„Religie zorientowane na tamten świat, takie jak chrześcijaństwo,
kultywują pewne generalne obiekcje wobec tu i teraz, wobec rzekomych
konieczności życia na ziemi. Obiekcje, które dają się przełożyć na postawę
sceptyka, także – albo właśnie wówczas – jeśli nie wierzy on w żadne
światy pozagrobowe. Z wypływającą ze świadomości śmierci mądrością,
uwolnioną wszakże od nazbyt daleko poza nią wykraczających zaświatowych
nadziei, z mądrością, wyrażoną w chrześcijańskim zawołaniu
memento mori, sceptykowi do twarzy” (s. 89).
Do jeszcze bardziej paradoksalnych następstw prowadzi sceptycyzm
rozważający znaczenie tradycji i konwencji. Zdawać by się mogło, że to
skłonność do wątpienia stanowi dla nich najpoważniejsze zagrożenie.
Ale wcale tak być nie musi. Pyrronizm, unikający wszelkich ostatecznych
rozstrzygnięć, zatroskany o spokój ducha, którego to spokoju nie
powinno się bez potrzeby zakłócać pytaniami bez jednoznacznej odpowiedzi
(a takimi są ze swej natury wszystkie, a więc i pytanie, czy nowe
będzie lepsze od starego), skłania się z takich właśnie czysto „energetycznych”
przyczyn ku postawie na wskroś zachowawczej. „Pyrronizm
jest w swym spojrzeniu na tradycje i konwencje zapiekle konserwatywny”.
A jego wyznawca, unikający jak ognia podejmowania decyzji i rozstrzygania
dylematów, ma w sobie niekiedy „coś z wywołującego wzruszenie
idioty” (s. 84). Gdy jednak domyśleć ten pyrroński konserwatyzm
do końca, otwierają się perspektywy zgoła groźne. Co się stanie
165