Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

MICHAŁ BARDEL
pełniąc obowiązki dowódcy legionu czy prokuratora prowincji. Choć
temperament wszechstronnego kompilatora pozwalał mu pisać traktaty
geograficzne bez ruszania się z gabinetu, Pliniusz korzystał z każdej
okazji, by przyjrzeć się opisywanym zjawiskom z bliska. Pracę kompilatorską
znakomicie godził zresztą z trudami bliskich i dalekich podróży.
Po samym Rzymie poruszał się w lektyce, by nie tracić czasu
i nie przerywać badań – u boku miał zawsze sekretarza głośno odczytującego
kolejne zwoje i notującego uwagi uczonego na tabliczkach.
Pisania i czytania nie przerywał nawet podczas posiłków. „Podczas
kąpieli – wspomina jego siostrzeniec Pliniusz Młodszy – wyłączony
był ze studiów, z tym, że gdy mówię o kąpieli, rozumiem samo przebywanie
w wodzie; gdy go bowiem osuszano i masowano, słuchał lektury
albo dyktował” 8 . Możemy się tylko domyślać, że nieraz obowiązki
dowódcy wchodziły w konflikt z zapałem badacza. O tym, że tak
było w ostatnich dniach życia Pliniusza, świadczy słynny list jego siostrzeńca
zdający sprawę ze śmierci stryja Tacytowi. Oto w sierpniu 79
roku Pliniusz pełni funkcję dowódcy morskiej bazy w Misenium, skąd
dziewiątego dnia przed kalendami obserwuje gigantyczną chmurę
w kształcie pinii wznoszącą się nad Wezuwiuszem. Podekscytowany
widokiem płonącej góry, natychmiast każe przygotować statek, by
zbliżyć się do wybrzeża Kampanii na wysokości Herkulanum i stamtąd
obserwować to dziwne zjawisko. Nie zdąży jeszcze wyjść z domu,
kiedy otrzyma błagalny list od Rektyny, żony Taskusa uwięzionej
u stóp wulkanu, dla której, podobnie jak dla wielu wypoczywających
nad morzem turystów, jedyną możliwość ucieczki stanowiło morze.
Zmienia tedy plany – relacjonuje Pliniusz Młodszy – i to, co zaczął był czynić
z ciekawości poznawczej, doprowadził do końca z pobudek dyktowanych
przez wielkoduszność. Każde spuścić na wodę trójrzędowce, sam wstępuje na
pokład (…). Spieszy tam, skąd inni uciekają, biorąc prosty kurs na miejsca zagrożone
9 .
Duch uczonego połączony z odwagą podróżnika i żołnierza pozwala
mu bez lęku, co podkreśla siostrzeniec, z pokładu statku śledzić
i odnotowywać wszystkie zmiany w przebiegu katastrofy, na-
86
8
Pliniusz Mł., Listy, 3, 5.
9
Tamże, 6, 16.