Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE
dzonemu rozróżnieniu doświadczenia pasywnej strony bycia da się rozwiązać,
wedle Ricoeura, problem intersubiektywności, unikając alternatywy
„między kryterium jedynie percepcyjnym przedstawienia innego
(Husserl) a bezpośredniością moralnego nakazu wpisanego nierozłącznie
w wezwanie do własnej odpowiedzialności (Lévinas)”. Wynikiem
takiego zapośredniczenia w relacji do drugiego jest u Ricoeura oddzielenie
etyki od moralności: etyka rozumiana jest tu jako nakaz bardziej
fundamentalny niż obowiązek moralny, a mianowicie jako wysiłek istnienia
czy pragnienie osobistej realizacji. To dopiero na „dążeniu do
życia dobrego z innymi i dla innych w sprawiedliwych instytucjach”
nabudowuje się moralność z nakazami i zakazami, wszakże o tyle, o ile
tamto pierwotne dążenie napotka na przemoc we wszelkich jego formach.
W ten sposób francuski filozof godzi też, wydawałoby się sprzeczne,
koncepcje etyczne Arystotelesa i Kanta.
Po lekturze Autobiografii intelektualnej filozofia Paula Ricoeura jawić
się może jako swoista metafilozofia naszego czasu, która ani nie
zaczyna wszystkiego jeszcze raz od początku – poszukując niepowątpiewalnego
punktu wyjścia jako fundamentu dla całego gmachu myśli – ani
nie stanowi prostej kontynuacji filozofii minionych. Nikt nie wie lepiej
niż Ricoeur, że założenia żywione nieświadomie muszą być rozjaśnione
i poddane krytycznemu osądowi. Szczególnie ważne dla niego jest w tym
kontekście zaakceptowanie autonomiczności porządków wiary i rozumu,
która nie stanowi zagrożenia dla żadnego z nich, ale umożliwia ich
najpełniejszy rozwój. W nieuchronnym konflikcie heterogenicznych
względem siebie typów refleksji możliwe jest bowiem zajęcie stanowiska
neutralnego. Czy dzięki Freudowi nie rozumiemy dziś lepiej narcyzmu?
Owszem, przyznaje Ricoeur, tak jak najbardziej wiarygodny argument
dla nadziei wciąż znajdujemy w chrześcijańskiej eschatologii. Wobec
tego musimy przyznać równe prawa freudowskiej i strukturalistycznej
archeologii świadomości, jak i interpretacji ukierunkowanej na bogaty
sens hermeneutyczny. Wbrew zatem tezie o „śmierci Boga i człowieka”,
wielostronnej współczesnej krytyce pojęć przekazanych przez tradycję –
takich jak podmiotowość czy altruizm – traktowanych dziś jako zbędny
balast przeszłości, Ricoeur broni nadziei na odzyskanie z pozoru, jak się
zdaje, zdezawuowanych wartości. Dla francuskiego hermeneuty symbole
wiary biblijnej wciąż wszak dają do myślenia. Będąc jednak tak bogato
obdarowani przez tradycję judeochrześcijańską – sądzi w tym punkcie
Ricoeur – musimy dziś na nowo przemyśleć naszą wiarę. W przywracaniu
bezpośredniości czerpania ze źródeł biblijnego objawienia,
161