Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

138
ANNA GŁĄB
cje jako motywacje, które zarówno pomagają, jak i przeszkadzają
w podjęciu wyboru zgodnie z zasadami moralnymi, możemy rozpatrywać
je – proponuje Nussbaum – jako nieodłączną część systemu
etycznego rozumowania. Emocji nie sposób ominąć, ponieważ zawierają
one w sobie treść sądów, która może być prawdziwa lub fałszywa,
co powoduje, że emocje mogą być dobrymi lub złymi przewodnikami
w etycznych wyborach. W ten sposób emocje są sprężyną
działania, które później jest poddawane ocenie.
Mówiąc jednak, że emocje powinny tworzyć znaczącą część podmiotowej
treści filozofii moralnej, Nussbaum nie ma na myśli tego,
że filozofia moralna powinna nadać emocjom uprzywilejowane miejsce,
lub rozpatrywać je jako odporne na racjonalną krytykę, ponieważ
emocje mogą być nie bardziej wiarygodne niż jakiś układ stałych
przekonań. Powinniśmy być wobec nich ostrożni, ale to nie
oznacza, że mamy je ignorować.
Pogląd Nussbaum, że emocje są ocenami lub krytycznymi i wartościującymi
sądami, które przypisują wysoką wartość rzeczom i ludziom
znajdującym się na zewnątrz sfery kontrolowanej przez podmiot
i mają ogromne znaczenie dla osobowego rozwoju jednostki,
ma swe źródło w filozofii stoickiej, jednak Nussbaum go wzbogaca.
Jej neostoickie stanowisko różni się od stoickiego przede wszystkim
tym, że podkreśla wspólne dobro ludzi i zwierząt, rolę norm społecznych
i złożoności indywidualnej historii człowieka. Stanowisko
stoików operowało – zdaniem Nussbaum – nieprzekonującym twierdzeniem,
że zwierzęta nie posiadają emocji. Dlatego Nussbaum chce
zmienić bieg myślenia o tym aspekcie, pytając, jakie formy kognitywnej
oceny można z dużym prawdopodobieństwem przypisać również
zwierzętom. Uważa, że należy koncentrować się mniej na języku
i akceptacji językowo formułowanych zdań, a bardziej na ogólnej
zdolności widzenia X jako Y, gdzie Y zawiera pojęcie istoty lub znaczenia
dla dobra danego stworzenia.
Jak ukazuje cykl powieści Prousta W poszukiwaniu straconego
czasu, do którego Nussbaum często się odwołuje, „geologiczne wstrząsy
myślenia” (geological upheavals of thought), konstytuujące dojrzałe
doświadczenia emocji, ma podstawy we wcześniejszym życiu: dziecięcym
doświadczeniu przywiązania, potrzeb, przyjemności. Zdaniem