Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

TEMAT MIESIĄCA
wet wówczas, gdy grad pumeksu sypać się zaczyna na okręty. Nie
dociera jednak do wybrzeża, nie dociera do Herkulanum, którego
mieszkańcy, na chwilę jeszcze oszczędzeni dzięki przeciwnemu wiatrowi,
wylegli na plażę miejską, oczekując wybawienia od strony
morza. Wkrótce spływ piroplastyczny spali i zatopi miasto swoją
ośmiometrową falą. Tymczasem wiatr zanosi okręty Pliniusza do
Stabiów, gdzie uczony chroni się u Pomponiana, czekając na zmianę
kierunku wiatru, by bezpiecznie opuścić wybrzeże. Jak przystało na
uczonego i wodza, nie ulega powszechnej panice i pocieszywszy domowników
Pomponiana, że ogień rozbłyskujący z góry to porzucone
przez wieśniaków i podpalone domostwa, udaje się na spoczynek.
Jak potwierdza Pliniusz Młodszy – zapada w głęboki sen, albowiem
„oddech jego, z powodu tuszy dość ciężki i donośny, słyszeli
ci, którzy kręcili się u progu” 10 . Zapewne spałby dłużej, niż mu na to
pozwolono, ale sypiący się z nieba pumeks zaczął niebezpiecznie
wdzierać się do drzwi sypialni Pliniusza, skąd wyciągnięto go niemal
w ostatniej chwili. Z poduszkami przywiązanymi na głowach dla
ochrony przed wulkanicznym gradem towarzysze Pliniusza salwują
się ucieczką na plażę, w stronę okrętów. Morze jednak nie pozwala
wyruszyć. Pliniusz tymczasem, „ułożywszy się na rozesłanym płótnie,
raz po raz prosił o zimną wodę i popijał”, zapewne kontemplując
dramatyczny obraz. Nie wiemy, czy również wówczas dyktował.
Po chwili, z pomocą niewolników, podniósł się na moment, by natychmiast
paść na piasek. Umarł uduszony wyziewami siarki.
Nikt jednak z uczonych ani kupców nie mógł się równać w znajomości
odległych krain cesarstwa z ich władcami. Swetoniusz informuje
nas, że Oktawian August za swego pryncypatu odwiedził
wszystkie prowincje imperium z wyjątkiem Sardynii i Afryki (do tej
ostatniej zresztą wybierał się już w 36 roku p. Ch. z Sycylii, ale sztorm
zniweczył jego morskie plany) 11 . Czy podróżował August z czystej
troski o stan prowincji czy też korzystał z tego pretekstu, by odwiedzić
nieznane dotąd krainy, trudno dzisiaj rozstrzygnąć. Z pewnością
w niemal czysto turystyczno-poznawczych celach (cognoscen-
10
Tamże.
11
Zob. Swetoniusz, Żywoty cezarów, rozdz. Boski August, 47.
87