Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

166
ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE
wówczas, pyta Sommer, gdy taki sceptyczny miłośnik duchowej równowagi
przyjdzie na świat pod rządami na przykład narodowego socjalizmu?
„Wprawdzie nigdy nie twierdziłby, że ideologia ta jest prawdziwa
czy obowiązująca. Ale też nigdy nie znalazłby dość powodów, by odejść
od przekazanej mu tradycji i wpojonych konwencji” (tamże).
Jeśli sceptycyzm nie jest wyłącznie pewnym pomysłem na życie, to
w dziedzinie polityki może wydawać owoce bardzo różnorodne. „Czysty
konformizm” nie musi wcale być jedynym jego wytworem. „Sceptycyzm
właśnie w dziedzinie polityki może odnaleźć swój żywioł, a to
w tym mianowicie sensie, że polityce zawsze zależy na tym, co dane
teraz, nie zaś na Sprawach Ostatecznych. [Tę sugestię warto dziś zwłaszcza
nad Wisłą potraktować bardzo poważnie – przyp. T.Z.]. Ani w sceptycyzmie,
ani w polityce – wbrew deklaracjom licznych polityków –
nie chodzi o prawdy definitywne, lecz o to, co doraźne, możliwe. Tego
rodzaju sceptycyzm miałby skłonność do polityki demokratycznej i pluralistycznych
form społeczeństwa. Albowiem wyrasta on z domniemania,
że w obliczu braku prawd nikogo do żadnych nie wolno przymuszać”
(s. 79).
Jednak ten sam sceptycyzm, podobnie jak nie odżegnywał się od
religii, tak nie odżegnuje się od utopii, choć traktuje ją z właściwą sobie
przekorą. W końcu bowiem „Morus wcale nie opowiada się za realizacją
takiego utopijnego społeczeństwa. Wydaje się raczej stosować
pewną strategię niepokojenia intelektualnego, polegającą na tym, że za
pomocą radykalnych kontrmodeli podkopuje się fundamenty tego, co
w polityce istnieje i uważane jest za prawdziwe. Czyżby utopie były
w pierwotnym sensie środkami sceptycznego kwestionowania wszelkich
form Realpolitik – w żadnym razie zaś modelami takiej Realpolitik.
Wówczas można by uznać za wyraz szczególnej ironii to, że papież Jan
Paweł II uczynił Morusa patronem polityków” (s. 80).
Kwestia naczelna wciąż pozostaje jednak ta sama: jak rozwiązać ów
paradoks sceptycyzmu, który wątpiąc o wszystkim, musi w końcu zwątpić
i zdezawuować siebie samego? I czym winien być, jeśli nie ma się
stać zagrożeniem dla kultury, przed którym przestrzegał Kołakowski?
Ani, jak pisał Nietzsche, „łagodnym, miłym, usypiającym makiem”, unicestwiającym
wszelką wolę działania. Innymi słowy: „Czy ten, kto przejdzie
przez szkołę wątpienia, może zyskać coś na kształt pewności samego
siebie, która umożliwia działanie i jakieś mocniejsze oparcie w bycie?”
(s. 140). I czy w ogóle powinien takiego oparcia szukać? Filozofia
– to prawie truizm – zaczyna się od pytań. Wcale nie jest już jednak takie