Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

60-LECIE MIESIĘCZNIKA „ZNAK”
Ten „wyczyn” Tischnera zasługuje na odnotowanie w historii
polskiej prasy. Niemniej, warto zauważyć, iż celem „Znaku” (również
ze względu na miesięczny cykl wydawania pisma i znaczne opóźnienie)
nie było – nie mogło być! – komentowanie bieżących wydarzeń,
lecz budowanie „wewnętrznego człowieka”, prowadzenie czytelnika
ku duchowej wolności. A jeśli coś dało się jednak skomentować
(cenzura „puściła”) – to inaczej, głębiej. Na przykład w czasie obchodów
tysiąclecia chrztu Polski (1966) – kiedy Władysław Gomułka
mówił o biskupach, że usiłują „jubileusz dziejów narodu i państwa
zastąpić jubileuszem działalności Kościoła katolickiego w Polsce”
– w miesięczniku ukazał się poemat sygnowany literkami A.J.
(Andrzej Jawień, czyli Karol Wojtyła) Wigilia Wielkanocna 1966
(„...tysiąc lat jest jak jedna Noc: Noc czuwania przy Twoim grobie”).
W 25. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego (lipiec-
-sierpień 1969; w tym czasie hucznie świętowano 25-lecie PRL) zamieszczono
zdjęcie pomnika Nike i fragment powieści Antoniego
Gołubiewa Bolesław Chrobry:
Ziemio miła... Od wieków patrzę w twe oczy – i widzę w nich odblask pożogi.
Widzę przerażenie i wstręt, strugi krwi i błysk spadającego żelaza. Nauczyłaś
mnie miłości i buntu, gdy spotkałem cię niespodzianie w sierpniowy ciepły dzień
– i nigdy nie pogodzę się z przerażeniem w twych oczach. (...) tego tylko pragnę:
byś mogła lecieć jak ptak. Żeby mniej było krzywdy i łez, a jęk nie płynął
chmurą nad dymami rujnowanych miast. Żeby nie ogarniała cię trwoga na widok
spotkanego człowieka i żeby słowo brat nie było naigrawającą się drwiną.
By wolno nam było iść miedzą i źdźbło brudu nie mąciło nam wzroku.
Z kolei 30-lecie wybuchu wojny (wrzesień 1969) uczczono „numerem
niemieckim” (m.in. teksty: Anny Morawskiej „Inne Niemcy”
w Trzeciej Rzeszy i Guentera Saerchena Problemy sąsiedztwa).
Miesięcznik redagowany przez Hannę Malewską nie raz zaskakiwał
czytelników szerokością spojrzenia. Teologia i filozofia splatały
się tu z literaturą, historią, socjologią, przyrodoznawstwem, a nawet
z refleksją na temat... techniki. To „istna encyklopedia współczesnej
kultury katolickiej” – pisał o kolejnych rocznikach Jerzy Turowicz.
Faktycznie, „Znak” próbował „oświetlać wszelkie aspekty wszystkiego”,
niemniej redaktor naczelnej nie chodziło o pismo li tylko
15