Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

158
ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE
którego Fenomenologię percepcji w tym czasie właśnie poznaje: „Wciąż
konieczna redukcja fenomenologiczna nigdy nie zostanie zakończona,
a być może nigdy nie zostanie rozpoczęta”. Nie sposób w autobiografii
Ricoeura przeoczyć tego wątku. Już wtedy, gdy jego intelektualna ciekawość
zrodzona z przedwczesnej lekturowej ogłady szybko znajdowała
pożywkę w aktualnych polemikach filozoficznych, pierwszym przeciwnikiem,
z którym miał się zmierzyć jego krytycyzm, był idealizm spekulatywny
(„W narcystycznym skupieniu się na samym sobie podmiotu...
umieszczał swój przedmiot w próżni”). Czy podmiot nie łudzi się tylko,
że jest panem we własnym domu? – pyta Ricoeur. W efekcie odrzuca
traktowanie Cogito jako radykalnego źródła sensu: podmiot nie jest dla
siebie przeźroczysty ani bezpośrednio dostępny, nie może więc być punktem
wyjścia rozumienia ani siebie ani tym bardziej świata. Przeciwnie:
filozofia hermeneutyczna Ricoeura, kwestionując Cogito jako ostateczne
uzasadnienie wiedzy naukowej, głosi nieusuwalną przynależność podmiotu
poznającego, działającego i cierpiącego do świata. Pewności bezpośredniej
intuicji założyciela fenomenologii francuski filozof przeciwstawia
rozumienie zapośredniczone w tekstach kultury, nośnikach wielu
sensów, do których „ja” przynależy i zatracając się w nich, odnajduje
własną osobową tożsamość (choć może się też od nich dystansować,
nadając im nowe znaczenia). Podmiot nie staje się więc tu fikcją, stanowi
niezbywalny element ludzkiego doświadczenia, natomiast nie daje
się spetryfikować do czystego myślenia. Fundujące filozofię od greckich
początków pragnienie poznania i zrozumienia siebie samego domaga się
zapośredniczenia w lekturze świata, obiecując dopiero u kresu długiej
drogi hermeneutycznej poznanie pełnego sensu własnej tożsamości.
Spójrzmy wszakże na „dzieło” z punktu widzenia chronologii. Od
czasu habilitacji La volontaire et l’involontaire („o dobrowolnym, tym,
co z własnej woli, i tym, co niedobrowolne, nie z własnej woli”) „rozszerzającej
analizę ejdetyczną Husserla ograniczoną do aktów reprezentatywnych
o sferę afektywną i wolitywną” zaczyna się dojrzały okres
twórczości Ricoeura, poświęcony filozofii woli, do którego dołączy on
następnie dwa tomy dzieła Skończoność i wina (1960), mianowicie Człowieka
ułomnego oraz Symbolikę zła. Rozwój samej problematyki woli
doprowadza bowiem Ricoeura do wniosku o niewystarczalności analiz
ejdetycznych i dialektycznych jej poświęconych. Kluczem do bogatego
fenomenu woli staje się znaczenie zawarte w rozróżnieniu sposobu bycia
niewinności (neutralne procesy pragnienia i emocji) a doświadczeniem
winy. Stąd różnicę tych dwóch sposobów bycia rozjaśnić ma, po