Glossarium mediae et infimae latinitatis Conditum a Carolo du ...

126 DISSERTATIO
lelmus Apuliensis, Eomanum Diogenem, eo praelio quo a
Turcis csesus est, agnitum ab iis ex aquila aurea loricae
intexta, sed an bicipiti non indicat':
Indiciis aquilae, quod plus da bat omnibus armis
Aurea conspicuum loricae innixa nitorem,
Graecorum dominus cognoscitur.
Quidam Germanos bicipitem aquilam sibi adrogasse existimant,
ex quo in clade Variana signa Romanorum et aquilae
duse in eorum venere potestatem : tertia a signifero, priusquam
in manus hostium veniret, in cruenta palude demersa,
ut ait Floras 2 : quas quidem binas aquilas diis patriis in
lucis ii suspenderint. Ulricus Huttenus 3 :
Vindice ut Arminio, celeris prope rura Visurgis,
Romanas acies miro Germania motu,
Quintiliumque ducem conciderit, unde birostrae
Contigerint aquilae, traducti insignia regni,
Excussumque jugum, non tantum haec tempora nossent.
Non enim biceps est aquila, subdit Cuspianus 4 , ut imperitum
vulgus credit, sed du& simul, guarum altera alteram expansis
alis obtegit, etc. Sed hanc sententiam, cui adstipulatur Flaccus
Illyricus, jure exagitat cardinalis Bellarminus s , quinonduas
aquilas in insignibusimperatores gerere, sed unam divisam
in duo capita, ejusque rei causam esse, quod imperium esset
inter duos principes divisum, quorum alter in Occidente, alter
in Oriente sedem habebat. Cui quidem Bellarmini sententiae
consentanea sunt quse habet Joannes Georgius Trissinus 6 ,
poeta italicus, lib. 2, de Italia a Gothis liberata :
II grande imperio, ch'era un corpo solo,
Avea due capi; un ne 1'antica Roma,
Che reggeva i paesi occidental!,
E 1'altro nella nuova, che dal volgo
S'appella la citta di Constantino.
Questa era capo a tutto 1'Oriente ;
Onde 1'aquila d'oro in campo rosso,
Insegna imperial, poi si dipinse,
E si dipinge con due teste ancora.
Sed hserecentiorumconjecturseingenii potius acuminequam
ipsa nituntur rei yeritate, cum biceps aquila longe recentior
yideatur, praesertim apud Byzantinos : ut pote quse uniceps
in insignibus gentilitiis Palaeologorum Montferratensium
descripta sit, qua imperium constantinopolitanum designatur
; deinde in efflgie Constantini Palaeologi, Michaelis
imperatoris filii, quam initio hujus dissertationis describimus
7 , pallium aquilis cum unico capite inspersum conspiciatur.
Preeterea in prioris Theodori Lascaris, ejusdemque
Michaelis Palaeologi, imperatorum, nummis, quos exhibuit
Octavius Strada, sitamen genuini sunt, pulvilli quibus pedes
insistunt, ejusmodi aquilis insperguntur. Ita pariter in
Michaelis Palaeologi imperatoris pedibus substrate pulvillo
ad utrumque latus uniceps effingitur aquila : in Andronici
vero ad sinistrum dumtaxat , in iis scilicet eorumdem
Augustorum imaginibus quas ex codice Augustano historise
Georgii Pachymeris, Nicephoro Gregorae prsemisit Hieronymus
Wolphius.
XVII.
AQUILA BICEPS DESCRIPTA IN NUMMIS BYZANTINIS.
Idem tamen Octavius Strada Theodori Lascaris junioris
nummum alium describit, in quo pulvillus aquilis bicipitibus
exornatur : quomodo etiam effingitur a Wolphio ex eodem
codice Augustano. Sed et Georgius Phranzes 8 solennem
apparatum, quo Venetiis exceptus est Joannes Palaeologus
imperator, describens, ait nautarum qui navem qua ille
vehebatur ducebant, pileos bicipitibus aquilis fuisse exornatos;
et in ipsius navigii puppi, Dinos exaratos leones, hosque
inter aquilam bicipitem efftctam. Testatur denique vir eruditissimus
Ismael Bulialdus 9 etiamnum in eo palatio quod
Constantini nomen servat, complura spectari scuta cum
aquila bicipiti. Sed quod in eo quod binas hasce literas IIA
praefert, festum Paschatis designari putat, vix viro doctissimo
assentiar, cum longe potius Palaeologi nominis prima
elementa videantur continere. Verum (quod omnem adimit
1. Lib. ^, de Gest. Norm. p. 23. — 2. Lib. 4, c. 12 ; Tacit. 1. 1. — 3. In Carmine
de German, non degeneri. — 4. In Caesarib. — 5. De Translat. Imper. Rom. lib. 1,
c. 7, g 2. — 6. Lib. 2, della Italia liberata da' Goli. — 7. Tabella 6. — 8. L. 2, c. 14,
p. 133 (Concil. Florent. p. 7, edit. Labbei). — 9. In Not. ad Ducam, c. 37.
controversiam) habemus prae manibus epistolam Demetrii
Palaeologi despotae ad Carolum VI, Francorum regem, quam
suo loco damus, cui adtextum est sigillum cereum papyro
superfusum, in quo biceps aquila cum binis corollis efflngitur
: quae quidem despotae insignia hisce verbis describuntur
in manuscripto provinciali, uti yocant, sub Carolo VII
exarato : « Le roi depos de Roumenie, de gueules a 1'aigle
« d'oradeux testes abecqui6 etampiete desenais. » Habentur
etiam in epdem codice armorum insignia imperatoris constantinopolitani
: « Le roi de Roumenie, de gueules a trois
« (leg. quatre) lettres qu'on appelle B. d'or. » Alio loco:
« L'emnereur de Cpnstantignoble pqrte de gueules a quatre
« surcils [leg. fusils) d'or. » Describuntur etiam insignia
imperatoris trapezuntini: L'empereur de Trapezonde, d'argent
« a quatre faices de sable, au quartier de Constantinoble.»
Ex quibus primo colligitur familiarum Augustarum insignia
hicdescribi, Palaeologae scilicet, et Comnenae; non vero Imperil
Orientalis, quae aquila aurea bicipiti in campo rubeo constabant
; deinde eos qui nigras tres campanulas Comnenis
adscribunt' pro insignibus, vix fldem mereri, cum pqtior
haberi debeat scriptori horum Augustorum coaevo. Denique
obseryationem meretur, quod Demetrius Palaeologus non
familiae sed Imperii insignibus usus sit : quasi aquilse
propriae fuerint despotarum quibus etiam horum vestes, pilei,
ac cothurni interstmguebantur, ut auctor est Codinus 2 . Ex
his igitur videtur omnino conflci Byzantinos aevi posterioris
augustos bicipitem detulisse aquilam, usosque perinde ac
ceteras nationes, armorum insignibus. Quod ultimum flrmat
praeterea Joannes Cantacuzenus 3 , quo loco navalem Andronici
Palaeologi imperatoris ad Chiensem expeditionem
proflciscentis apparatum commemorat: « 7 Hv TS
« TOI; Tpnripapxa'?; ixaa-rou qptXoveixoOvTosiTcAuTeXec'a x
« itapatrxeuYii; Toy? aX^ou; uuep6aXXe(r8ai, xa\ TOCTS aXXa I
« Ttpbi; TO [AeyaXoTrpSTrearepov, xa\ Ta jcXyiptoaara Ixofffio toi
« 7iapaoiQ[Aot?, SVTE oTiXot? xat acfufatv ^av yap o^ TV^OVWDV, aXXa
« TWV TE eyysvwv xa\ (jLeydXa SuvajAlvwv. Tumnon levis trierarchis
« contentio incidit, dum quilibet caeteros sumptuoso splen-
« didoque apparatu superare nititur, et cum alia magnifice
« instruit, turn classiariorum arma et clypeos suis insignibus
« exornat; nee enim de infima plebe, sed viri nobiles et
« admodum copiosi erant. » Quibus quidem verbis belle
describit earn majorum clypeorum seriem quae in navium
marginibus expqni solebat, nostrisque pavesade appellatur,
ut ad Villharduinum olim monuimus. Quando vero insignium
usus apud Byzantinos coeperit, vix deflniri potest;
tametsi id plane constet, a Latinis hunc mutuatos, aeque etiam
ac sultanos seu Saracenicqs et Turcicos principes, quorum
arma ac insignia in antiquis provincialibus exarantur.
XVIII.
AQUILA OCCIDENTALIS IMPERIL
Neque proclivius est divinare quando occidentales augusti
nigram aquilam pro imperii insigni usurparunt. Quis enim
supini adeo ingenii est ut prsestet fidem nuperis scriptoribus
hac de re nugas vendentibus, atque adeo ipsum Joannem
Villaneum audiat, scribentem Julium Caesarem auream detulisse,
Augustum et successores nigram, tandemque Constantinum
Magnum bicipitem auream in scuto rubeo detulisse ?
Quis eidem Villaneo 4 , Chassaneo 5 , et aliquot aliis assensum
praebeat, nullo vade, tradentibus Carolum Magnum detulisse
pro insignibus scutum bipartitum, parte altera dimidiata
aquila nigra in campo aureo, altera liliis aureis in campo
cseruleo effictis ? Quis denique Miramontii frontem patiatur 6 ,
afflrmantis hsecce insignia praeferre veteres tabulas Caroli
Magni, Ludovici Pii, et Caroli Calvi : quasi non longe alia
sint horum augustorum cerea et aurea sigilla, in quibus
ipsorum thoracidae efflnguntur ? Quis Andreae Favyno 7 et
Varenneeo credat, scribentibus Carolum Magnum detulisse
pro insignibus auream aquilam in campo caeruleo ; nigram
vero in campo aureo turn primum usurpatam ab Ottone, qui
Saxoniae ducum, a quibus ortum ducebat, insignium colores
servare voluerit ? Aquilam sane signum et vexillum fuisse
Imperii Occidentalis, Fridericq I imperante, testatur Guntherus
lib. 7, vers. 504, Ligurini :
At qua caesareae, signum latiale, cohortis
Regia fulget avis, magnorum densa virorum
Agmina, ceu magni glomeravit viscera regni.
1. Ughell. in Episc. Croton. n. 45. — 2. De Off. c. 3. — 3. L. 2. c. 11. -
4. Lib. 1, c. 40; 1. 4, c. 3. — 5. Concl. 17. — 6. De Cancellar. p. 29. — 7. Le Roy
d'annes.