“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

90
lang de ‘kardinale’ deugden. Dat komt van het latijnse woord cardo
dat ‘spil’ of ‘scharnier’ betekent. Het zijn de deugden ‘waar het
om draait’.
Sinds Plato al worden ze opgesomd als rechtvaardigheid, verstandigheid,
dapperheid en maat. En een rijke iconografische traditie
heeft ze verbeeld en toont daarmee hoe ze – in verschillende tijden
op verschillende manieren – tot de verbeelding hebben gesproken.
Er is hier geen plaats om ze uitgebreid te bespreken. Ik volsta met
een enkel woord van uitleg.
De dapperheid heb ik al kort genoemd. Het zal duidelijk zijn dat
ze vereist is overal waar gevaar dreigt of waar tegenslagen moeten
worden geïncasseerd.
De rechtvaardigheid zoekt steeds gelijkheid te realiseren: straf
naar de mate van de misdaad, loon naar werken, eer naar verdienste,
enzovoort.
De verstandigheid is de kwaliteit die voorkomt dat men zijn
blik teveel inperkt; het vermogen om, met oog voor de concrete
omstandigheden, tegelijk zicht te houden op het uiteindelijke en
omvattende doel. Een voorgenomen doelstelling staat in het kader
van een groter doel; een dienst maakt deel uit van een organisatie
en die speelt haar rol binnen de samenleving; haar diensten
verwijzen naar de mensen die ze nodig hebben en naar hun leven
en welzijn. Verstandig is degene die dat grotere doel weet te vertalen
in de gegeven condities. Verstandigheid verwijst bovendien
naar zelfkennis, die nodig is om het eigen handelen te sturen en
te voorkomen dat je als vanzelf vervalt in waartoe je nu eenmaal
geneigd bent.
De maat ten slotte is de deugd waarin het besproken principe
van het midden het sterkst tot uitdrukking komt. Men zegt wel dat
het menselijk handelen gedreven wordt door drie verlangens: het
verlangen om (bezit, veiligheid, welzijn) te verwerven, het verlangen
om te kunnen (regelen, zorgen, maken, tot stand brengen), en
het verlangen om te gelden (erkend te worden, gezien te worden,
bemind te worden). Die drie verlangens kunnen gemakkelijk ontaarden
in de drie grote ondeugden van hebzucht, heerszucht en
eerzucht, wanneer ze niet worden getemperd door de deugd van de
maat, die ze vormt tot deugden.
Wie zijn handelen toetst aan deze vier kardinale deugden, zal
ontdekken dat ze niet los verkrijgbaar zijn. Wie probeert rechtvaardig
te zijn zal in de situatie de juiste maat moeten kunnen bepalen;