“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

152
Ons denken over de overheid in Nederland is genuanceerd, functioneel,
maar ons denken over ambtenaren in formele zin is nog
steeds archaïsch en past niet bij ons denken over de overheid.
Bescherming tegen de dubbelrol
Uiteindelijk is het de vraag of een aparte ambtelijke rechtsverhouding
ambtenaren nu beter beschermt tegen politieke willekeur
dan opgaan in het normale arbeidsrecht. Je zou kunnen zeggen
dat een eigen rechtsverhouding de ambtenaar beter beschermt,
dat lijkt mij ook het argument van Niessen, maar ik betwijfel dat.
De overheid maakt zich door de aparte rechtsverhouding meester
van de ambtenaar. Niet alleen in de normale gezagsverhouding tot
de werknemer, ook als regelgever. Met andere woorden: de combinatie
van werkgever en wetgever maakt de overheid dubbel zo
sterk ten opzichte van de ambtenaar. Dat leidt in de praktijk tot
het merkwaardige feit dat de rechtsbescherming van de ambtenaar
objectief zeer zwak is. Hij kan immers, anders dan in het private bedrijfsleven,
zonder tussenkomst van een derde ontslagen worden.
De grote effectieve bescherming zit echter enerzijds in langdurige
procedures op grond van de Ambtenarenwet en de Algemene wet
bestuursrecht, anderzijds het eigenrisicodragerschap van de overheidswerkgever
voor de WW en aanvullende wachtgeldrechten
(voor zover aanwezig). In die spagaat vertrouw ik meer op eigen
invulling door sociale partners van algemene wetgeving, dan op
de rol van de overheid bij het vaststellen van specifieke wetgeving.
Immers, de politiek heeft geen geheugen en geen geweten.
Om dat te illustreren het voorbeeld van de krimp van de rijksoverheid.
Onder leiding van Ter Horst moest de rijksdienst verminderen
met 12.700 ambtenaren. Het proces ter uitvoering is volop
gaande. Alsof dat niet is gebeurd, roept de politiek via de verkiezingsprogramma’s
vrolijk op tot een forse krimp van de rijksoverheid.
Het lijkt een ernstige vorm van amnesie, maar het geheugen
van de overheid bestrijkt maximaal vier jaar.
Erger nog, de politiek heeft ook geen geweten. In de jaren tachtig
en negentig heeft het overheidspersoneel zich ontworsteld aan de
knellende greep van eenzijdige besluitvorming over arbeidsverhoudingen.
In dat traject zijn bijzondere regelingen ingeperkt. Het