“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

68
in beginsel verboden was rechtstreeks contact te hebben met parlementsleden
en journalisten. Het politiek primaat was stevig in
deze aanwijzingen verankerd, wellicht ook met de affaire-Docters
van Leeuwen nog in het achterhoofd. In ieder geval leidde die samenloop
in de tijd tot de bijnaam ‘Oekaze-Kok’, omdat vooral de
pers hierin de centraliserende, dirigerende en de ambtenaren op
hun plaats zettende hand van de toenmalige minister-president
zag. De naam ‘oekaze’ is in zijn tsaristische uitstraling overdreven
en er werd ook weer meer achter gezocht dan er achter zat. Want
hoewel de toonzetting van de aanwijzingen enigszins straf is en
weinig nuance laat zien (Ron zou het misschien net iets anders
hebben geformuleerd), waren zij toch niet veel meer dan het nog
eens vastleggen van een bepaalde praktijk, met gezond verstand
als belangrijke leidraad. Maar kennelijk werd dat vastleggen wel
nodig gevonden.
In de sfeer van toenemend wantrouwen ten opzichte van de ambtelijke
dienst kwam ook het begrip integriteit op en werden regels
uitgevaardigd om die integriteit te bevorderen en inbreuken daarop
tegen te gaan. Werd ambtenaren al vanaf het begin van de jaren
‘70 expliciet macht toegedacht, onder andere met het zeer beeldende
begrip ‘vierde macht’ uit de oratie van Crince le Roy, nu kwam
daar een aanvullend beeld bij, te weten dat van ambtenaren die het
niet zo nauw namen met de regels en zich gemakkelijk zouden begeven
in ongewenste sferen of zich schuldig zouden maken aan
belangenverstrengeling. Met name in de bouw bleek een cultuur
te zijn ontstaan waarin ambtenaren en bouwers handjeklap speelden,
in het positieve geval om woningbouw te realiseren maar
in het negatieve geval om over en weer onverdiende voordelen
te genieten.
Inbreuken op integriteit hebben altijd bestaan, sterker nog: met
name de wederopbouwtijd was een grote voedingsbodem voor
ongewenste praktijken. Dat kreeg echter weinig aandacht, zolang
ambtenaren maar productie realiseerden. Maar affaires als de ABPzaak
en de daarop volgende Bouwenquête deden het besef groeien
dat het afgelopen moest zijn met het geheul van ambtenaren met
de bouwwereld. Dat was vervolgens de voedingsbodem voor een
indringend integriteitsbeleid, met als culminatie de speech van
minister Dales op het VNG-congres in juni 1992 (getiteld ‘Om de
integriteit van het Openbaar Bestuur’). Ien Dales, die door haar be-