“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

186
zich doordat relaties, overeenkomsten en werkwijzen steeds diverser
worden. De hierdoor veroorzaakte beperkte beheersbaarheid
kan op zichzelf geen reden zijn om dan maar van de taak af
te zien. Voor de overheid geldt immers een leveringsplicht, terwijl
over de taakuitoefening wel in het openbaar verantwoording moet
worden afgelegd.
3) Vakmanschap onder ministeriële verantwoordelijkheid
De democratische rechtsstaat bedient zich van gekozen bestuurders,
die voor een bepaalde tijd (hun democratisch mandaat) zijn
aangesteld. In dat verband brengen we het leerstuk van de ministeriële
verantwoordelijkheid onder de aandacht. Ambtenaren werken
onder een functionaris, die onder democratische controle staat
van de volksvertegenwoordiging. Deze constitutionele grondslag
betekent op rijksniveau dat alles wat op een ministerie gebeurt,
kan worden toegeschreven aan de functionaris die op dat moment
de politieke leiding heeft. De minister wordt ondersteund door
professionele ambtenaren; dit betekent dat zij dit beroepsmatig
doen, los van politieke kleur of voorkeur en voor langere (meestal
onbepaalde) duur zijn aangesteld.
De relatie tussen lekenbestuur en professionele ambtenarij
wordt beïnvloed door de verschillende oriëntaties van deze twee.
In de eerste plaats de oriëntatie op de lange termijn (ambtenaar)
ten opzichte van de korte termijn (bestuurder). Spanningen kunnen
ontstaan als bewindspersonen beleidsvoornemens willen effectueren
voor een kortere termijn dan de ambtelijke leiding van
een departementsonderdeel – bijvoorbeeld vanuit overwegingen
van continuïteit – nodig of wenselijk acht.
Ten tweede: de onderscheiden waardenoriëntatie. De bestuurder
is primair georiënteerd op de waarden ‘legitimiteit’ en ‘politieke
steun’; voor de ambtenaren zijn de waarden ‘deskundigheid’
en ‘doelmatigheid’ dominanter 6 . Regelmatig rijzen vragen over de
relevantie van verwantschap van de ambtenaar met de politieke
kleur van de bewindspersoon, en over in hoeverre de ambtenaar
‘zijn’ bewindspersoon bijstand mag verlenen bij partijpolitieke
werkzaamheden.
Ten derde: de bestuurder is weliswaar niet de normale hiërarchische
baas van de ambtenaar, maar bij hem of haar ligt de invulling
van de eerdergenoemde subjectieve grondslag. De bestuurder
bepaalt immers uiteindelijk welke taken worden uitgeoefend en
met welk doel.