“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

172
belang van het rituele aspect van de eed vormt integraal deel van
zijn werking als sociaal fenomeen en de psychologische impact op
eedaflegger, eedafnemer en getuigen. 29
De ambtseed kan worden gedefinieerd als: de hoogste garantie die een
persoon kan geven voor de belofte om publieke autoriteit verantwoordelijk
en waarachtig te zullen gebruiken in overeenstemming met diens morele
opvattingen en geweten, bekrachtigd met specifieke rituele formuleringen
en gebaren.
Aan de ambtseed kan ruwweg een drietal functies worden toe-
gekend.
Ten eerste heeft de ambtseed de al geschetste, algemene en brede
functie zekerheid te verschaffen over de waarachtigheid waarmee
een publiek functionaris zijn functie betrouwbaar en oprecht
uit zal oefenen. Daarmee bevestigt hij tevens de legitimiteit van
zijn eigen positie en van de politieke orde. In deze zin heeft de eed
als oogmerk het geweten te binden 30 en een brug te slaan tussen
dit meest private (het geweten) en de meest publieke morele sfeer
(de staat): “The personal aspect of the bond is transformed into the
unpersonal state.” 31 Het impliceert dat de ambtenaar wordt gevraagd
persoonlijke belangen, waarden en mogelijk zelfs morele
overtuiging, terzijde te schuiven in de taakuitoefening. Onder deze
eerste functie is nog een aantal aspecten te duiden. Zo zagen we
dat historisch de ambtseed in Nederland vooral een middel was om
corruptie te bestrijden. De zogenaamde eed van zuivering waarin
men zweert een ambt op eerlijke wijze te hebben verkregen, gaat
ofwel vooraf aan de eigenlijke ambtseed of is er in opgenomen. Een
meer politieke functie van de eed betreft het verzekeren van loyaliteit
aan een regime (de constitutie, wetten en regels) en daarmee
het waarborgen van de legitimiteit van de overheid. Dit is een wederkerig
aspect, immers de functionaris onderschrijft de legitimiteit
van een regime en verleent aldus legitimiteit aan dat regime,
terwijl het handelen van die functionaris middels de eed politieke
legitimiteit wordt gegeven. Aldus heeft de ambtseed een functie in
het in stand houden van de sociale en politieke orde. Het belang
van de ambtseed als drager van de rechtsstaat wordt het duidelijkst
gesymboliseerd door de betekenis van de beëdigde ambtenaar:
zonder de beëdiging is een ambtelijk verbaal niet meer waard dan
de bewijskracht van een willekeurige burger, hetgeen het functioneren
van de overheid ernstig zou bedreigen, juist omdat publieke