“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

170
werd, zoals al besproken, de oprechtheidstoets op de ‘eedweigering’
geschrapt. Daarmee, kunnen we stellen, werden ambtseed en
ambtsbelofte formeel juridisch echt gelijkwaardig.
Wat is een ambtseed eigenlijk?
“Men miskent waarlijk den aard van den strijd, indien men beweert dat het hier eenvoudig
eene questie van persoonlijke overtuiging geldt.” 21
De algemene vorm van de ambtseed over de eeuwen is dat iemand,
bij de aanvaarding van een publiek ambt, belooft het ambt eerlijk te
hebben verkregen en zijn of haar functies correct, in overeenstemming
met de wetten, rechtvaardig en dergelijke, uit te voeren en bij
het nalaten daarvan de hoogst mogelijke straf, niet enkel juridisch,
maar juist ook moreel en/of religieus, te aanvaarden. 22 Niet voor
niets wordt een eed ook wel een zelfvervloeking genoemd. Een ruime
definitie van de eed is geformuleerd door Jeremy Bentham: “By
the term oath, taken in its largest sense, is universally understood
a ceremony composed of words and gestures, by means of which
the Almighty is engaged eventually to inflict on the taker of the
oath, or swearer as he is called, punishment, in quantity and quality,
liquidated, or more commonly unliquidated, in the event of
his doing something, which he, the swearer, at the same time and
thereby engages not to do, or omitting to do something which he
in like manner engages to do.” 23 De meeste auteurs nemen een dergelijke
religieuze interpretatie als uitgangspunt. 24 Maar niet alleen
is het sociaalwetenschappelijk onbevredigend de eed religieus te
verankeren, zelfs in de oudheid is er al op gewezen dat een beroep
op God of goden niet het wezenlijke van een eed vormt: “... Alles
ist dazu recht, was irgend in des Schwörenden Augen besondere
Würde oder besonderen Werth besitzt.” 25 Het is dan ook beter af te
zien van de meer traditionele religieuze definitie van de eed, al was
het maar omdat sociaalwetenschappelijk gezien, het beperken van
de eed vanuit de ene of de andere levenshouding problematisch
is. 26 Bovendien is het de vraag wat als religieus kan gelden. Het afleggen
van een eed – zweren – is een specifieke taalhandeling om
te verzekeren dat iemand bewust en publiekelijk iets belooft. Het
is de ultieme poging vertrouwen te wekken. De waarborg die de
eed biedt voor een verklaring of belofte, wordt gevormd door de
hoogste autoriteit die een persoon volgens zijn/haar overtuigingen