“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

102
• regels in een dynamische wereld vaak achterlopen op de ontwikkelingen,
wat betekent dat het handelen van nu wordt bepaald
door de normen van gisteren.
Omdat regels in principe van bovenaf worden opgelegd, worden ze
vaak als sterk moraliserend ervaren en hebben velen het gevoel dat
hen de maat wordt genomen. Regels kunnen al snel als een knellend
keurslijf worden gezien. Dit kan medewerkers stimuleren creatief
op zoek te gaan naar de gaten in de regelgeving en de ruimte
om een regel zo voordelig mogelijk uit te leggen. Dat geldt des te
sterker als zij beschikken over een sterk kritisch vermogen en over
eigen opvattingen ten aanzien van integer handelen. Regels willen
ook nog wel eens misbruikt worden als excuus: “Er is geen regel
die dit verbiedt, dus ik ga ervan uit dat het dan mag.” Alles mag wat
niet expliciet wordt verboden. Of, regels worden juist gebruikt om
zich erachter te verschuilen: “Ik heb deze reis toch aangemeld als
dienstreis? Dan kunnen jullie hem achteraf toch niet aanmerken
als privéreis?”. 16 Met andere woorden: regels maken vlegels!
Niessen mag graag benadrukken dat regels verleiden tot niet nadenken.
Een prikkelende stelling die wel belangrijke vragen oproept:
Is dat zo? En, zo ja, hoe kunnen regels dat doen? Van Tankeren
geeft aan dat regels juist aanzetten tot nadenken, juist “daar
waar het allemaal niet zo ernstig lijkt, of waar mensen zich in eerste
instantie niet bewust zijn van onbedoelde gevolgen die bepaald
gedrag kan hebben.” 17 Wie heeft er gelijk? Ik neig naar het standpunt
van Niessen.
Voor argumenten baseer ik me op Michael Michael. 18 Michael
constateert dat juist een van de meeste gereguleerde sectoren, de
financiële sector, steeds opnieuw in het nieuws komt met schandalen
– hij schreef dit artikel voor de kredietcrisis! – en dat in reactie
op die schandalen steeds opnieuw nieuwe regels worden gemaakt
– de bekende ‘vlucht naar voren’ van Niessen. Hij geeft vervolgens
aan dat juist die regels wel eens een belangrijke – niet de enige! –
oorzaak zouden kunnen zijn van het immorele gedrag. Daarvoor
kijkt hij naar het karakter van regels. Regels zijn er om een bepaald
doel te bereiken, bijvoorbeeld verkeersveiligheid, maar kunnen
dit in de meeste gevallen slechts bij benadering. Een grens aan de
maximale snelheid draagt bij aan verkeersveiligheid, maar verkeersveiligheid
vereist meer dan een begrenzing van de maximale
snelheid. Een verbod op het aannemen van geschenken voorkomt
dat mensen worden omgekocht, maar niet ieder geschenk is een