“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

hij zal daartoe op een verstandige wijze het uiteindelijke doel en de
concrete condities op elkaar moeten betrekken, en hij zal de moed
moeten hebben om ook tegenslagen en tegenwerking te trotseren.
Maar dat betekent ook dat wie zich op een ervan richt, tegelijk ook
met de anderen oefent. En oefening baart niet alleen kunst, maar
ook deugd.
Eigenlijk zijn alle deugden vertalingen van de grondhoudingen
die in deze vier kerndeugden worden samengevat. En we kunnen
nieuwe deugdhoudingen ontdekken door deze vier grondhoudingen
toe te passen op nieuwe gebieden. Zo kun je wellicht ook de
veelbesproken ambtelijke integriteit als een deugd uitwerken, door
de vier kardinale deugden toe te passen op de typische praktijk van
de ambtenaar. In ieder geval zullen we een functionaris niet integer
noemen als hij of zij niet ook moedig, maatvol, rechtvaardig en
verstandig weet te handelen.
Geleidelijke groei
Een laatste opmerking moet hier worden toegevoegd. Een ethiek
die de oefening centraal stelt, is geen ethiek van alles of niets.
Deugden zijn geen absolute grootheden, maar bestaan in kleinere
of grotere volmaaktheid. Zoals lichaamskracht groter en kleiner
kan zijn, zoals intellectuele kwaliteiten in meer of mindere mate
gevormd kunnen zijn, zoals artistieke gaven hoger of lager ontwikkeld
kunnen zijn, zo geldt dat ook voor die morele kwaliteiten die
we ‘deugden’ noemen.
Wanneer we – zoals gesuggereerd – ook integriteit een deugd
noemen, heeft dat een opmerkelijke implicatie. Het betekent namelijk
dat we afstand moeten nemen van de uitspraak van minister
Ien Dales, die in een toespraak voor de VNG in 1992 de discussie
over integriteit in het openbaar bestuur een krachtige impuls gaf.
Zij meende dat het met integriteit was als met zwangerschap: je
bent het of je bent het niet; ‘een beetje integer bestaat niet’. En Ron
Niessen citeert dat met instemming in zijn boek over de Ambtenaar
in de overheidsorganisatie (Kluwer 2003, p. 57).
Toch durf ik te betwijfelen of dat wel klopt. Als het een kwestie
is van alles of niets, kun je er namelijk ook niet beter in worden.
En als je er niet beter in kunt worden, kun je mensen die op voorbeeldige
wijze hebben laten zien wat integer ambtenaarschap is,
ook niet prijzen. Anders gezegd: als we dat wel doen, als we een Ien
91