“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

mag aanroepen. Zoals al aangegeven werd tot 1971 nog getoetst of
iemand die de belofte wilde afleggen daarvoor wel oprechte redenen
aanvoerde en dus niet stiekem een minder zwaarwichtige
belofte trachtte af te leggen. Sindsdien gaan we ervan uit dat een
ieder naar eer en geweten de hoogst mogelijke verzekering geeft
voor zijn/haar belofte. In deze context past de aloude verplichting
om een eed af te leggen conform de eigen (religieuze) opvattingen.
Het afleggen van een als minder zwaar ervaren belofte terwijl de
eigen overtuiging een religieuze eed niet verbiedt, is waarschijnlijk
ingegeven door de wens zich niet zo sterk moreel te willen
verplichten en strikt genomen wellicht bedrieglijk. Vanuit het
hier geschetste perspectief is de (plechtige) belofte op zichzelf echter
geenszins minder betekenisvol dan de religieuze eed. Het zou
aanbevelenswaardig zijn om beide handelingen aan te duiden als
zweren. In Duitsland heeft het Bunderverwaltungsgericht in 1965
bijvoorbeeld bepaald dat ‘ik zweer’ geen religieuze formulering is.
Het verschil tussen de eed als plechtige belofte en de religieuze eed
is daarmee beperkt tot in de afsluitende formulering waarin al dan
niet een godheid wordt aangeroepen. 27 Anders geformuleerd: de
specifieke sociale taalhandeling wordt eenduidig als zweren aangeduid,
ongeacht de ermee verbonden waarborg.
Tenslotte moet nog worden gewezen op een aspect van de eed dat
al naar voren komt in Benthams definitie: een eed omvat niet enkel
een taalhandeling, maar ook altijd specifieke rituelen en gebaren. 28
Dat is in Nederland traditioneel de eed ‘in de handen van’ en met de
correcte gebaren erbij. Dit onderstreept het plechtige en publieke
karakter van de eed en helpt voorkomen dat iemand achteraf afstand
neemt van zijn belofte. Daarom ook is de correcte bewoording
zo belangrijk (en moest Obama de eed opnieuw afleggen). Het
21 Heydenrijck in Eedsquestie, 1881: 152
22 cf. Dittrich, 1968: 94
23 Bentham, 1817/2005: 1
24 Vergelijk bijvoorbeeld: “De eed is eene plechtige
betuiging, bij het afleggen eener verklaring of belofte,
dat men zich daarbij voor oogen stelt Gods
alwetendheid en Zijn toorn over de onoprechtheid”
(De Waal Malefijt, 1907: 30).
25 Hirzel, 1902: 15
171
26 Bovendien is er vanuit het religieuze perspectief
al snel sprake is van een heel specifieke opvatting:
de idee van een persoonlijke God als waarborg.
Deze opvatting delen de meeste gelovigen niet
meer. De religieuze rechtvaardiging van de eed
is voor andersdenkenden ook nooit overtuigend
gebleken.
27 Dittrich, 1968: 96
28 ‘Le discours et le rite’ Gaudemet, 1991: xiii