“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

88
zodra het zich voordoet. Zo iemand noemen we laf. De deugd van
de moed zien we bij diegene die het juiste midden weet te vinden
tussen de beide extremen.
Nu klinkt dat natuurlijk simpeler dan het is. Het midden is immers
ten eerste geen rekenkundig midden. Het ligt niet voor iedereen
op dezelfde plaats en is niet in elke situatie hetzelfde. Zoals sommige
mensen meer voedsel nodig hebben dan andere, zo kunnen
sommigen meer spanning en gevaar verdragen dan anderen. Maar
dat neemt niet weg dat er voor iedereen zo’n juist midden is, en
misschien kun je er maar het best van uitgaan dat het verder weg
ligt van dat extreem waartoe je het meest geneigd bent, of waarin je
het gemakkelijkst vervalt. Ten tweede ligt het midden niet alleen
tussen te veel en te weinig, maar ook tussen te vroeg en te laat, te
langdurig en te kort, en al die andere manieren waarop extremen
kunnen worden geformuleerd.
De oefening ligt voor de hand. Vraag je af, in een rollenspel of
in een moment van reflectie achteraf of tussendoor, wat de sterkste
emotie of drijfveer is die je ervaart in de situatie waarin je zit:
angst, bezorgdheid, ongeduld, irritatie, verontwaardiging, ambitie,
verlangen naar macht of beheersing, of welke andere streving
dan ook. Zoek vervolgens naar de extremen van die drijfveer: we
kunnen bijvoorbeeld te veel en te weinig ambitie onderscheiden;
we kennen mensen die overmatig bezorgd zijn en anderen die te
zorgeloos leven; we zien mensen die verblind worden door hun
verlangen om de zaak in de vingers of onder controle te krijgen en
anderen die veel te gemakkelijk alles maar laten lopen; we kunnen
te snel verontwaardigd zijn, maar ook te laat of te traag. Vanuit
die extremen kun je dan vervolgens op zoek gaan naar het midden.
Dat kan ofwel door goed naar de extremen te kijken en daarvan op
afstand te blijven en als Odysseus tussen Scylla en Charybdis door
te varen; het kan ook door een begrip te vormen van het midden,
dat voor ogen te houden en daarop af te koersen.
Wie dat probeert zal in ieder geval ook ontdekken dat dit midden
van de deugd radicaal onderscheiden is van de middelmatigheid
die er soms wel van gemaakt is. Door allerlei moralisten is de
deugd soms vertekend tot een kenmerk van de burgerlijke braafheid
die we eerder minachten dan bewonderen. Wat middelmatig
is kan nooit deugdzaam zijn in de zin van de klassieke deugdethiek.
Deugd (latijn: virtus = kracht; Grieks: aretè = voortreffelijkheid)
moet eigenlijk verstaan worden als ‘virtuositeit’ of ‘excellentie’.
‘Deugen’ is niet ‘in orde zijn’, maar ‘heel goed zijn’, ‘excelleren’. Wat