“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

“Dat sweere ick, dat ick omme te bekoomen, &c niet belooft, ofte ghegeven hebbe, nochte
beloven ofte geven sal, eenige Giften, Gaven, ofte Geschencken, aen eenige Persoonen, ’t
zy buyten, ofte binnen de Regeringe, directelijk ofte indirectelijck, in eeniger manieren.”
166
Dit is primair een eed van zuivering met betrekking tot het eerlijk
verkrijgen van een publiek ambt en tegen corruptie en nepotisme
gericht. Zaken als trouw en de ambtsuitoefening zijn vervat
in meer specifieke eden, zoals bijvoorbeeld de eed van 9 juli 1672,
vastgesteld voor de kapitein-generaal (in casu Willem Hendrik van
Oranje):
“Wy beloven ende sweren de Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden (die by de
Unie ende handthoudinge van de Ware Christelijcke Religie so die tegenwoordigh by
publijcque authoriteyt in de Provincien wordt ge-exerceert, sullen blyven) gehouw en
getrouw te wesen.”
Verder belooft hij zich te houden aan de commissie en de instructies,
bescherming van de Republiek en van de religie, “mitsgaders
der selver Landen, Vryheden, Rechten ende Privilegien, sullen bedienen.”
Deze eed wordt afgesloten met het sinds de vroege 16e
eeuw gebruikelijke “Soo waerlijck helpe ons Godt Almachtigh.”
Met de komst van de Bataafse republiek ontstaat een periode met
veel geharrewar over de eed. Aanvankelijk wordt de eed (min of
meer) afgeschaft en vervolgens wordt juist een algemene burgereed
verplicht. Op 11 maart 1796 besluit de Nationale Vergadering
een commissie in te stellen om de eed nader te onderzoeken. Dit
resulteert in het rapport Hahn van 24 juli waarin wordt aanbevolen
de eed te beperken tot het verkrijgen van stemrecht of om lid te
worden van een vertegenwoordigend lichaam in de vorm van een
plechtige verklaring van burgertrouw. De ambtseed en politieke
eed werden vervangen door verklaringen en beloften. In de Constitutie
van 1798 luidt de formule uiteindelijk: “Ik beloof op mijn
Burgertrouw… Dit verklaar ik.” In de Staatsregeling van 1805 is de
politieke eed alweer terug: “Ik belove en zwere, enz. Zoo waarlijk
helpe mij God Almachtig.” Ook in de nieuwe grondwet van het Koninkrijk
der Nederlanden van 1814 staat in artikel 62: “Alle leden
der Staten Generaal doen, ieder op de wijze zijner Godsdienstige
gezindheid den navolgenden eed: Ik zweer, (belove) dat, enz. … Zoo
waarlijk helpe mij God Almachtig.” De ambtseed wordt ook vrij
snel (weer) ingevoerd voor alle ambtenaren. In 1817 voor rechter-