“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

teit om de waarheid tegen de macht te durven zeggen, speaking truth
to power, dat kreeg geleidelijk een veel minder bedreigende vorm.
Zoals Van Rijn, DG Management en Personeel en later DG Gezondheidszorg
het wel eens zei: “nu even tegendenken”. Tegendenken
als lichte variant van tegenspraak. En dat was dan nog een alom gerespecteerde
ambtenaar als Van Rijn, van menig ander ambtenaar
werd het tegendenken aanzienlijk minder op prijs gesteld. Of men
was voor dat tegendenken al gaan winkelen bij externe adviseurs
aan wie een innovatiever inbreng werd toegedacht.
Politieke opportuniteit werd een criterium bij de benoeming van
topambtenaren: kan ik als politicus met deze ambtenaar goed uit
de voeten, scoor ik met hem of haar? Echt politieke benoemingen,
waarbij het criterium de partijpolitieke steun is, kwamen nog
steeds niet voor of werden zo goed gecamoufleerd dat ze niet erg in
het oog sprongen. In de jaren ‘70 waren de politieke assistenten ontwikkeld,
maar die functie heeft eigenlijk nooit veel meer betekenis
gehad dan van manusje van alles in de relatie tussen de minister en
de partij of fractie. Ontslag van ambtenaren om politieke redenen
kwam wat vaker voor, zij het dat die altijd gebaseerd werden op art.
99 van het ARAR, op grond van incompatibilité d’humeur. De zaak-
Docters van Leeuwen was daarvan een voorbeeld, hoewel dat ook
geen kwestie was van partijpolitiek: Docters van Leeuwen stond
bekend als lid van D66, de partij van Sorgdrager. Zoals hierboven
uiteengezet, speelde daar vooral het afbakenen van het politieke
versus het ambtelijke domein. Nog duidelijker waren (later) de politieke
overwegingen bij de zaak-Van Lieshout. De toenmalige ‘ontevredenheidspartij’,
de LPF, zag Van Lieshout als schoolvoorbeeld
van een staatscentralistische PvdA-adept, ‘de Raspoetin van Vliegenthart’,
die niets op zou hebben met marktwerking. Toenmalig
minister Bomhoff verpakte dat in argumenten van onverenigbaarheid
van karakter, door er met de haren een paar persoonlijke
ervaringen bij te slepen. Hij kreeg uiteindelijk wel zijn zin, Van
Lieshout werd overgeplaatst, maar het Kamerdebat over deze zaak
bracht Bomhoff veel schade toe. Wel leidde dat debat ertoe dat de
minister-president nog eens uitdrukkelijk verklaarde dat politieke
invloed op de ambtelijke dienst ongewenst was.
In dezelfde tijd dat de affaire-Docters van Leeuwen speelde (1998)
kwamen ook de ‘Aanwijzingen externe contacten rijksambtenaren’
tot stand. Daarin was als lijn neergelegd dat het de ambtenaar
67