“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

Tankeren een prikkelende en ook noodzakelijke bijdrage levert aan
de discussie, maar iets te gemakkelijk voorbijgaat aan de nuances
in hun betoog. Al kan ik me goed voorstellen dat ze het er ook wel
een beetje naar hadden gemaakt. Van Tankeren reageert op een lezing
waarin ik in stevige bewoordingen kritiek uit op regels en de
daarbij behorende toezichts- en verantwoordingsarrangementen.
“Regels zorgen ervoor dat mensen ophouden met nadenken. Regels maken vlegels. Er
is sprake van een afnemende arbeidsmoraal wanneer medewerkers het gevoel hebben
dat ze als potentiële criminelen worden behandeld. Ook is er vertraging in besluitvormingsprocessen,
omdat zelfs voor eenvoudige beslissingen verschillende mensen hun
handtekening moeten zetten. Regels en procedures worden een doel op zichzelf. Medewerkers
hebben te weinig bevoegdheden om adequaat hun werk te doen. Ook dit gaat
ten koste van de motivatie van medewerkers. Al die verantwoordingsmechanismen
leiden slechts tot ritualisering, bureaucratisering, blikvernauwing, verstikking, pervertering
en het ondermijnen van verantwoordelijkheid.” 4
Niessen neemt in zijn lezingen en publicaties ook graag regels op
de korrel. Reeds in zijn oratie ‘Vluchten kan niet meer…’ betreurt
hij de “vlucht in nieuwe regels, gedragscodes en procedurele voorschriften”
als reactie op integriteitsincidenten. In de lezing waarop
Van Tankeren reageert, beargumenteert hij dit als volgt:
“Regels en gedragscodes bieden enig houvast, maar ze verleiden ook. Ze verleiden tot
de ontkenning de regel te kennen; tot de stelling dat wat daar niet in staat dus niet
verboden is, én ze verleiden tot niet-verder zelf nadenken”. 5
Wie het thema integriteit en integriteitsbeleid aansnijdt, het thema
waarop Ron Niessen en ik elkaar hebben gevonden, ontkomt
niet aan regels, voorschriften en procedures. Zelf heb ik met regels
altijd een haat-liefdeverhouding gehad. Ik weet dat je ze niet kunt
afschaffen, dat ze een belangrijke functie hebben. Tegelijkertijd
krijg ik er stevige kriebels van. Er is op zich niks mis met haatliefdeverhoudingen,
door betekenisvolle spanningsvelden kun je
je eigen denken verder ontwikkelen. Dan moet je wel een inspanning
leveren. Dat wil ik in dit hoofdstuk doen. Ik zal eerst verschillende
perspectieven op regels neerzetten. In paragraaf 2 laat ik zien
dat regels houvast en bescherming bieden. In paragraaf 3 kijk ik
naar de keerzijde van regels. In mijn slotwoord rond ik af met de
relativiteitstheorie van Niessen.