“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

66
van de minister staat niet ter discussie”) werd geïnterpreteerd als
insubordinatie en niet toegeschreven (zoals meer voor de hand
lag) aan een combinatie van zorgvuldige (en dus opgeschreven)
woordkeuze en zijn slechtziendheid.
Docters van Leeuwen was overigens niet het enige slachtoffer van
Sorgdrager, nagenoeg de hele ambtelijke top van Justitie was daarvoor
al aan de kant gezet (alleen Demmink bleef zitten), zij het
dat daarbij niet dezelfde overwegingen golden als bij Docters van
Leeuwen. Veeleer was in dat geval sprake van een minister die het
politiek heel lastig kreeg omdat er veel kritiek was op haar beleid
en die het gevoel had dat ze met de zittende ambtelijke staf niet in
het gewenste tempo de gewenste veranderingen kon doorvoeren.
Andere ministers waren, zo bleek uit recente opmerkingen van
toenmalig minister van Defensie De Grave, zelfs jaloers op de wijze
waarop Sorgdrager haar ambtenaren aan de dijk had gezet. Hij had
het gevoel dat hij ook meer generaals had moeten ontslaan dan de
ene generaal die hij zijn congé had gegeven. De politiekambtelijke
verhoudingen stonden behoorlijk onder druk en hard ingrijpen in
de ambtelijke dienst werd gezien als teken van kracht.
Het profiel van de ambtelijke dienst en van de ambtenaren veranderde.
De inhoudelijke deskundigen werden minder gezien, de
managers meer en dan vooral de handige managers die niet alleen
systemen en veranderingen konden managen, maar die ook slim
wisten om te gaan met een steeds zwaarder wordende politieke
druk. Waar vroeger de topambtenaren natuurlijk wel enig gevoel
moesten hebben voor politieke verhoudingen, werd dat bijna een
prioritaire eis voor de topambtenaren. Het element ‘bestuur’ werd
wat naar de achtergrond gedrongen. Van SG’s werd vroeger wel
eens gezegd dat het goede bestuurders waren. Mensen als Mulder
en Van Dinter bijvoorbeeld. Die ook hun functie sterk bestuurlijk
opvatten. De SG van Justitie was bijvoorbeeld ook voorzitter van
het overleg met de procureurs-generaal. Maar dat werd minder, de
politiek claimde zelf die bestuursverantwoordelijkheid en had een
voorkeur voor ambtenaren die politiek meedachten en anticipeerden
op gevaren op het pad, zonder zelf bestuurlijk of publicitair
zichtbaar te worden naar buiten.
Tegenspraak van ambtenaren werd natuurlijk nog wel op prijs gesteld,
maar toch met mate. Was het vroeger een belangrijke kwali-