“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

106
• een arbeidsorganisatie die de volle aandacht geeft aan de arbeidende
mens in die organisatie, heeft daarmee een asset waar
nieuw personeel op afkomt;
• evenzo is een goed bedrijfsklimaat een asset voor het behouden
van goede medewerkers. 21
Maar hoe doe je dat? De relativiteitstheorie van Niessen biedt aanknopingspunten
voor een dergelijke aanpak.
“In het algemeen betoog ik dat de waarde van diverse instrumenten van integriteitsbeleid,
in de sfeer van de hard controls zeker niet nul is. Maar integriteit moet niet
alleen door regels, functiescheiding, functieroulatie, controle, inspectie, e.d. worden gehandhaafd.
Integriteit moet tussen de oren zitten/komen. De waarde van hard controls
is relatief. En deze relativiteitstheorie van mij leidt tot de volgende formule: E=mc2
Einstein stelde dat energie gelijk staat aan massa maal het kwadraat van
de lichtsnelheid. Ik transplanteer deze formule graag naar de kwestie van de integriteit
van ambtenaren. E=mc 2 betekent dan, dat er een enorme energie vrijkomt, als je voor
de massa ambtenaren de nadruk in het kwadraat legt op de C van de cultuur van een
organisatie. (Dan ben ik meteen het kwadraat van de lichtsnelheid kwijt, want dat is
wat moeilijk voorstelbaar als het om ambtenaren gaat.)” 22
De formule geeft aan dat niet zozeer regels maar de leidinggevenden
de spil zijn waarom het in het integriteitsbeleid draait. Niessen
noemt de manager als leidinggevende de belangrijkste cultuurdrager:
“De massa van de leden van de organisatie krijgt een energieboost
als de leidinggevende cultuurdrager van de organisatie betrokken
is bij zijn of haar mensen, hen een ruime marge geeft om
zelfstandig te opereren[…]. Veel energie wordt gegenereerd binnen
de massa ambtenaren, als de leidinggevende cultuurdrager het
goede voorbeeld geeft op het punt van integriteit; zich kwetsbaar
durft op te stellen en open staat voor tegenspraak en kritiek.” 23
Concluderend: de cruciale vraag in een integriteitsdiscussie zou
moeten zijn: hoe doe ik mijn werk goed? Hoe ben ik een goed ambtenaar?
En niet: hoe voorkom ik dat ik de regels overtreed? Investeren
in ambtenaren betekent niet dat regels, toezicht en sancties
overbodig worden. Regels geven kaders aan en bieden duidelijkheid
waar dat nodig is. Toezicht en sancties hebben daarnaast ook een
belangrijke wilskrachtondersteunende functie: de wetenschap dat
mensen over je schouders meekijken helpt verleidingen te weerstaan
en weerstanden te overwinnen. Maar enige relativering van