“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

168
toch te kunnen laten toetreden tot politieke functies, is om deze
onder de categorie ‘niet-toerekeningsvatbaar’ te laten vallen. Een
uitvoerig en fel Kamerdebat naar aanleiding van een interpellatie
van Heydenrijck over de eed van 5 oktober 1881, laat een breed
scala aan argumenten voor en tegen de eed de revue passeren. Zo
meent Minister Modderman dat atheïsten iedere moraal missen en
verzucht parlementslid Mackay bij het mogelijk toestaan van de
belofte: “Het was mij op dat oogenblik als of ik den Staat op zijn
grondvesten voelde schudden. Men raakte aan een van de hechtste
pilaren die in den Staat te vinden zijn”. 19 Vooral de liberalen
en socialisten pleiten echter voor keuzevrijheid, met name Van
Houten (die van het kinderwetje) mengt zich in deze strijd, onder
andere in 1882 met een geschrift over de zogenaamde Asser eedskwestie
– waarin de burgemeester een raadslid de toegang tot de
raad ontzegt. 20
In de Grondwet van 1887 werd de leden van de Staten Generaal
voor het eerst de mogelijkheid geboden de belofte af te leggen.
Jaren later volgde de Wet-Gerritsen (1896) voor leden van Provinciale
Staten en gemeenteraden. De (meeste) ambtenaren moeten
nog eens 20 jaar wachten tot in 1916 eindelijk ook voor hen het
algemene recht, om in plaats van de religieuze eed een belofte af
te leggen, mogelijk wordt. Dat wil zeggen dat voor de wet voortaan
de eed en belofte gelijk zijn gesteld, maar een toets op de oprechtheid
de eed te weigeren en een belofte te willen afleggen, is
wel verplicht.
Er zijn meerdere veranderingen in de ambtseed in de loop van de
20 e eeuw. De formulieren van begin 19 e eeuw blijven lang gehandhaafd,
maar bij Koninklijk Besluit van 23 augustus 1920 wordt een
nieuwe ambtseed voor alle rijksambtenaren vastgesteld. Ook het
afleggen van de eed op andere religies komt nu en dan aan de orde.
In 1948 bijvoorbeeld wordt de eed op Allah nog bevestigd voor
ambtenaren in overzeese gebiedsdelen. In 1971 wordt de keuze
voor eed of belofte volledig vrij doordat de vereiste toetsing van de
oprechtheid van de bezwaren tegen de verplichte ambtseed werd
opgeheven. In 1998 wordt de formulering van de ambtseed en -belofte
voor Rijksambtenaren opnieuw vastgesteld. Met de nieuwe
Ambtenarenwet van 22 december 2005 tenslotte, wordt de ambtseed
bij formele wet verplicht gesteld voor alle ambtenaren vanaf
1 maart 2006. Waar in de latere 20 e eeuw de formuleringen van de
eed inmiddels uit de wetsteksten waren verdwenen, is wellicht het