“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

162
lijk van de SGP op religieuze gronden, 5 later overgenomen door de
PVV met een meer nationalistische inspiratie. Het meest aansprekende
incident is wellicht de rechtbankaffaire in Den Bosch najaar
2007. 6 Daarbij werd een aantal verdachten van ernstige misdrijven
aanvankelijk op vrije voeten gesteld omdat een rechter niet was
beëdigd en dus niet bevoegd was. Het meest significant voor de
hernieuwde waardering van de ambtseed in de afgelopen jaren is
echter de invoering van de wettelijke verplichting op de ambtseed
voor alle ambtenaren in Nederland sinds voorjaar 2006.
Gegeven deze zichtbaarheid van de eed en de lange traditie van
de ambtseed in het openbaar bestuur is het opmerkelijk dat er zo
weinig aandacht voor de eed is in de literatuur over ambtelijke integriteit.
Vooral ook omdat juist de ambtseed een bijzonder aanknopingspunt
kan bieden voor reflectie op de zo veelbesproken
ambtelijke status. De mogelijke samenhang tussen ambtseed en
-integriteit komt heel even naar voren in Ron Niessens ‘Ambtenaar
in de overheidsorganisatie’ uit 2003. Daarin bespreekt hij onder
andere instrumenten om integriteitsbesef te bevorderen. Naast
meer externe, organisatorische zaken als functieroulatie, functiescheiding,
toezicht en regelgeving, wijst hij op de noodzaak om
ambtelijk verantwoordelijkheidsbesef te verankeren in ‘integriteitsbewustzijn’.
Dat wil zeggen dat het erom gaat dat integriteit
‘tussen de oren’ zit. 7 Dat is noodzakelijk aangezien regelgeving anders
oneindig tot in detail moet worden uitgewerkt; immers, een
geschenk van 25 euro is dat per jaar, per dag, per klant, per handeling?
Ergens moet een beroep worden gedaan op het inschattingsvermogen
en moreel bewustzijn van een persoon. In deze context
maakt Ron Niessen de enige verwijzing naar de ambtseed in zijn
boek. Het marginaliseren van de ambtseed in de (internationale)
literatuur over ambtsethiek is welhaast gebruikelijk. Uitzonderingen
vormen het werk van John Rohr, 8 waarin de ambtseed juist een
sleutelconcept is, en de recentere referentie daarnaar in Donald
Menzel’s ‘Ethics management for public administrator’ uit 2007.
Toch laten de eerdere voorbeelden zien dat de ambtseed volop aanwezig
is in het openbaar bestuur. Ze leren ook dat een ambtseed
(voor de politiek en voor ambtelijk functionarissen) wel degelijk
een serieuze zaak is: de eed onjuist afleggen betekent niet voldaan
hebben aan de vereisten voor een publieke functie. Het geval van
de Bossche rechter laat zien dat dat (voor een rechter) geen symbolische
daad is, maar ernstige consequenties heeft. Het genoemde