“Zoals een goed ambtenaar betaamt” Liber Amicorum - CAOP

4.
Max Weber en de Nederlandse traditie
Ook de Nederlandse ambtenaar is in het algemeen sterk beïnvloed
door het werk van Max Weber die, in zijn beschrijving van de ideaaltypische
bureaucraat, spreekt over strikte politieke neutraliteit
en loyaliteit aan het politieke bestuur. Die ook nog iets anders
zegt: dat de ambtenaar tegenover het politieke idealisme en de
hartstocht van de politicus, maar ook diens neiging tot cliëntèlevorming,
met kracht van argumenten de waarden moet stellen van
rechtszekerheid en rechtsgelijkheid. Loyaliteit is dus iets anders
dan blinde gehoorzaamheid. Daarin zit onmiskenbaar de schoonheid
van de ambtenaar Dorknoper, althans zoals Schinkelshoek
die verderop beschrijft en op een andere manier ook Van Thijn,
Visser en Wiegel. Dat kan uitgesproken dapperheid vergen, zoals
Guido Rijnja betoogt.
Toch is dat niet alles wat over de ambtenaar te zeggen valt.
Xander den Uyl moge in zijn bijdrage denken dat ons ambtenaarschap
teruggaat op Napoleontische opvattingen, ik zou de stelling
willen bepleiten dat ons beeld van de ambtelijke traditie verder
teruggaat en mede wordt bepaald door het optreden van opeenvolgende
pensionarissen van Republiek en steden in de zeventiende
en achttiende eeuw. Temidden van regenten, die amateurs waren
in het bestuur, opereerden de pensionarissen als de professionals,
die daardoor ook zichtbaar en doelbewust politieke invloed uitoefenden
op de gang van het bestuur. Niet door partijpolitiek te opereren
maar door praktische ervaring en inzicht te leveren die de
regenten zelf, dan wel de stadhouder, ontbeerden.
Ook vandaag verlangen wij van de ambtelijke adviseur meer dan
dat hij of zij wijst op de juridische houdbaarheid van oplossingen
of interventies. Tegenover het amateurisme van het democratische
bestuur wordt hij geacht zijn kennis van zaken als professional in
te zetten. Daarop moet hij dan ook worden gewaardeerd en erkend.
6 C.R. Niessen. De Europese integratie: een
uitdaging voor de Grondwet, en: Uitleiding, in:
M.C. Burkens e.a. (red.), ‘Gelet op de Grondwet’,
Deventer: Kluwer, 98-109 resp. 132-169. Zie ook:
‘Vluchten kan niet meer’, 9-12.
7 Ed van Thijn e.a., ‘De SORRY-democratie.
Recente politieke affaires en de ministeriële
verantwoordelijkheid’, Amsterdam: Van Gennep,
1998.
9