İnklüziv və öyrənmə üçün əlverişli sinifdə pozitiv nizam-intizam

İnklüziv və öyrənmə üçün əlverişli sinifdə pozitiv nizam-intizam 35
Niyə uşaqlar müəyyən davranış nümayiş etdirirlər
Seçimlər etmək
4-cü sinif müəlliməsi Leyla xanım həmişə şagirdi Fərid ilə münasibətlərində
çətinliklər yaşayırdı. Onlar hər zaman bir-birinə zidd münasibətdə
idilər. Fərid heç bir halda Leyla xanımın dərsə vaxtında gəlmək, ev tapşırıqlarını
vaxtlı-vaxtında yerinə yetirmək kimi gözləntilərini həyata keçirməzdi.
Leyla xanım problemin fərqinə varmasa da, başqa bir müəllim
tərəfindən məsələ anlaşıldı. Belə ki, Leyla xanım Fəridin yerinə yetirməsini
istədiyi hərəkətləri ona sual şəklində ünvanlayırdı. Məsələn, o soruşurdu:
“Fərid, zəhmət olmasa, dərsə vaxtında gələrsən?”. Fərid isə cavabında deyirdi:
“Yox!”
Heç kim və heç bir vəziyyət uşağı müəyyən bir formada hərəkət etməyə
məcbur edə bilməz. Leyla xanım hər zaman Fəridi düzgün davranış formasını
qəbul etməyə dəvət edirdi, lakin Fərid bu dəvəti rədd edirdi. Bəs niyə?
Davranış forması seçimə əsaslanır və sizin şagirdiniz nə cür hərəkət edəcəyini
özü seçir. Siz onları nəyəsə məcbur edə bilməzsiniz. Cəzalandırma tədbirləri
bu səbəbdən uzunmüddətli təsirə malik olmur. Bununla yanaşı, əvvəlki
bölmədə Ramonun müəlliminin öyrəndiyi kimi, siz şagirdin necə davranmaq
barədə verdiyi qərarlara təsir gücünə maliksiniz. Ancaq bu zaman dəyişiklik
ilk öncə sizdən – müəllimdən başlamalıdır. Sinif qayda-qanunlarına uyğun şəkildə
hərəkət etsin deyə, Ramonun müəllimi onunla və sinfin qalan şagirdləri
ilə necə rəftar etməyi öyrənməli idi. Siz də eyni çətinliklə qarşı-qarşıyasınız.
Sizin rolunuz şagirdin yanlış seçimlərinin səbəbini müəyyənləşdirmək
və onu öz davranışı barədə daha yaxşı seçimlər etməyə istiqamətləndirəcək
strategiyalar önə sürməkdir.
Birinci bölmədən də öyrəndiyimiz kimi, uşaqlar irsi faktorların, yaşadıqları
mühitin və özlərinin şəxsi, psixoloji ehtiyaclarının nəticəsində öyrənir
və uyğun davranış nümayiş etdirir. Onların irsi xüsusiyyətlərini dəyişməyin
mümkünsüzlüyündən əlavə, mühit üzərində də təsir gücümüz olduqca məhduddur.
Bu məhdudiyyət özünü, xüsusən də valideynlər və icma liderləri ilə
birgə işləyə bilmədikdə büruzə verir. Hər bir şagirdin necə davranmalı olduğu
barədə seçim etdiyini başa düşərək, ona təsir göstərmək üçün strateji
imkanlarınız vardır. Unutmayın: Davranış anlaşılan və məqsədyönlüdür.
Özlərinin xəbəri olmasa da, şagirdlər hər bir hərəkəti məqsədyönlü şəkildə
edirlər. Öz sinfinizi şagirdlərinizin gözündən görməyə başladıqda, onlara
rasional, inamlı və səmərəli cavab verə bilərsiniz.