36164_Árbók 2005 - Háskóli Íslands

Háskólans í Reykjavík í lok ársins 2005. Er þetta fyrsta heildstæða fræðiritið sem
kemur út á íslensku um Mannréttindasáttmála Evrópu, dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls
Evrópu og áhrif sáttmálans á íslenskan rétt. Er slík útgáfa löngu
tímabær í ljósi þeirrar þróunar sem orðið hefur í framkvæmd sáttmálans frá því
að hann var samþykktur árið 1950 og þeirra víðtæku áhrifa sem hann hefur haft á
íslenskan rétt og lagaframkvæmd, einkum eftir lögfestingu hans hér á landi árið
1994. Í bókinni er fjallað ítarlega um hvert efnisákvæði sáttmálans, inntak þess
krufið og lýst stefnumarkandi niðurstöðum Mannréttindanefndar Evrópu og
Mannréttindadómstóls Evrópu um túlkun ákvæðanna svo og hvernig hún hefur
þróast undanfarna áratugi. Fjallað er um það hvernig réttindi sáttmálans eru
vernduð í íslenskum rétti, í stjórnarskrá og annarri löggjöf, hver er dómaframkvæmd
íslenskra dómstóla um efnið og lýst helstu álitum umboðsmanns Alþingis
sem því tengjast. Þá eru raktar helstu úrlausnir Mannréttindanefndarinnar og
dómar Mannréttindadómstólsins í kærumálum gegn íslenska ríkinu og áhrif
þeirra metin. Loks er fjallað um meðferð mála fyrir Mannréttindadómstólnum og
skilyrði þess að kæra verði tekin þar til efnislegrar meðferðar. Bókin er afrakstur
af samvinnu Mannréttindastofnunar Háskóla Íslands og lagadeildar Háskólans í
Reykjavík. Þar leggja saman krafta sína fræðimenn lagadeilda beggja háskólanna
sem hafa sérþekkingu á mannréttindum og stjórnskipunarrétti eða tilteknum
þáttum þessara fræðisviða lögfræðinnar. Auk þeirra eru höfundar úr hópi fræðimanna
í lagadeild Viðskiptaháskólans á Bifröst svo og dómara, lögmanna og lögfræðinga
í stjórnsýslunni sem geta miðlað af reynslu sinni af að því vinna með
ákvæði Mannréttindasáttmálans í framkvæmd.
Ritstjórn útgáfunnar skipuðu Björg Thorarensen, prófessor við lagadeild HÍ, sem
var formaður ritstjórnar, Davíð Þór Björgvinsson, dómari við Mannréttindadómstól
Evrópu, dr. Guðrún Gauksdóttir, dósent við lagadeild HR og Hjördís Hákonardóttir
dómstjóri. Auk þeirra eru höfundar efnis Eiríkur Tómasson, prófessor við lagadeild
HÍ, Elín Blöndal, dósent við lagadeild Viðskiptaháskólans á Bifröst, dr. Oddný
Mjöll Arnardóttir, hdl. og prófessor við lagadeild HR, Páll Þórhallsson, lögfræðingur
í forsætisráðuneytinu, Ragnar Aðalsteinsson hrl., Ragnheiður Elfa Þorsteinsdóttir,
sendiráðunautur, dr. Ragnhildur Helgadóttir, lektor við lagadeild HR og Róbert
Ragnar Spanó, dósent við lagadeild HÍ.
Bókin er tileinkað minningu Gauks Jörundssonar, dómara við Mannréttindadómstól
Evrópu, umboðsmanns Alþingis og prófessors við lagadeild Háskóla Íslands
en hann var einnig nefndarmaður í Mannréttindanefnd Evrópu frá 1974 til 1998.
Hann lést haustið 2004 eftir langan og farsælan starfsferil á vettvangi mannréttinda.
Ráðstefna
Mannréttindastofnun og Mannréttindaskrifstofa Íslands stóðu sameiginlega að
ráðstefnu 8. apríl undir yfirskriftinni Mannréttindaákvæði stjórnarskrár í 10 ár -
Áhrif og framtíðarsýn. Tilefnið var að á árinu voru liðin tíu ár síðan nýr og breyttur
mannréttindakafli stjórnarskrárinnar tók gildi með stjórnarskipunarlögum nr.
97/1995 og leysti af hólmi mannréttindaákvæði sem voru nær óbreytt frá fyrstu
stjórnarskrá Íslands 1874. Markmið ráðstefnunnar var að fjalla um áhrif hinna
nýju mannréttindaákvæða á íslenskan rétt síðasta áratug, m.a. í ljósi stefnumarkandi
dóma sem gengið hafa á þessu sviði. Leitað var svara við því hvort það meginmarkmið
breytingarlaganna hefði náðst að efla, samhæfa og samræma mannréttindaákvæðin
þannig að þau gegni betur því hlutverki sínu að vera vörn almennings
í samskiptum við þá sem fara með ríkisvald eða hvort frekari breytinga
sé þörf. Þá var framkvæmd nýju mannréttindaákvæðanna í íslenskum rétti borin
saman við reynslu Finna af nýjum mannréttindakafla sem kom inn í finnsku
stjórnarskrána árið 1995.
Á ráðstefnunni fluttu eftirtalin erindi:
Forseti Íslands, Ólafur Ragnar Grímsson.
Veli-Pekka Viljanen, prófessor við lagadeild Háskólans í Turku, Finnlandi.
Björg Thorarensen, prófessor við lagadeild Háskóla Íslands.
Ragnar Aðalsteinsson, hæstaréttarlögmaður.
Brynhildur G. Flóvenz, lektor við lagadeild Háskóla Íslands og formaður stjórnar
Mannréttindaskrifstofu Íslands stjórnaði pallborðsumræðum en aðrir þátttakendur
en frummælendur voru Hjördís Hákonardóttir, formaður dómarafélags Íslands,
Oddný Mjöll Arnardóttir, héraðsdómslögmaður og Sigurður Líndal, prófessor emeritus
við lagadeild HÍ.
Eiríkur Tómasson, prófessor og forseti lagadeildar Háskóla Íslands flutti lokaorð
og sleit ráðstefnunni.
203