36164_Árbók 2005 - Háskóli Íslands

Að því búnu nefndi ég þrjú verkefni sem þyrfti að sinna hið bráðasta: Uppbyggingu
framhaldsnáms (þ.e. meistara- og doktorsnáms), málefnum starfsfólks og
kynningu á starfsemi Háskólans.
Í stefnuræðu sem ég flutti ári síðar, haustið 1998, eftir eins árs reynslu af rektorsstarfi,
gerði ég svo miklu ítarlegri grein fyrir háskólahugmyndinni, yfirvofandi
breytingum á rekstri og stjórn Háskólans með nýjum samningum við stjórnvöld
og nýrri lagasetningu, margvíslegum nýmælum í starfi skólans, áformum um Háskólatorg
og kjarnanum í starfsmannastefnu Háskólans ásamt miklum og auknum
væntingum sem íslenskt þjóðfélag og almenningur bindur við starfsemi skólans,
ekki síst til að auka lýðræði og málefnalega umræðu.
Þegar ég nú lít til baka yfir þau átta ár sem ég hef fengið að vera í forsvari fyrir
uppbyggingu Háskólans er það mér gleðiefni að sjá að flest af því sem ég fjallaði
um í þessum fyrstu stefnuræðum hefur náð fram að ganga. Í þessu sambandi er
rétt að geta þess að öflugur samhljómur var í málflutningi frambjóðenda til rektorskjörs
árið 1997. Sá samhljómur bar vott um mikla samstöðu meðal háskólafólks
um það sem gera þyrfti til að byggja upp Háskólann. Segja má að háskólasamfélagið
hafi sammælst um að fela nýjum rektor að tala fyrir tilteknum málum.
Hér ber hæst áherslu á uppbyggingu framhaldsnáms. Frá árinu 1998 hefur
meistara- og doktorsnám eflast mjög og afköst í rannsóknum stóraukist. Þetta
eru merkustu nýmælin í háskólastarfi á Íslandi frá því um 1970 þegar fjöldi nýrra
greina var tekinn upp til BA-prófs í Háskólanum. Með mótun meistara- og doktorsnáms
hefur Háskóli Íslands tekið stakkaskiptum og lagt grunn að eiginlegu
þekkingarsamfélagi á Íslandi. Þessi þróun hefur mikil og margvísleg áhrif á efnahags-
og menningarlíf þjóðarinnar og ekki síst á starfsemi annarra háskólastofnana
í landinu. Samhliða þessu hafa mörg nýmæli verið tekin upp og veigamiklar
breytingar orðið í starfsemi skólans. Auk uppbyggingar meistara- og doktorsnáms
læt ég nægja að nefna þrennt sem ég tel sérstaklega þýðingarmikið. Í fyrsta
lagi tilkomu háskólafundar í stjórnkerfi Háskólans, en hann er samráðsvettvangur
deilda og stofnana og hefur átt mestan þátt í skipulegri stefnumótun og
áætlanagerð innan skólans að undanförnu. Starf fundarins hefur gegnt lykilhlutverki
í því að efla og treysta samstöðu og samstarf háskóladeilda og háskólastofnana.
Í öðru lagi vil ég nefna ákvörðun um byggingu Háskólatorgs sem mun
gjörbreyta aðstæðum og starfsumhverfi háskólafólks og gesta Háskólans og
treysta enn frekar samstöðu og samstarf innan skólans. Í þriðja lagi nefni ég fjölbreytt
og öflugt kynningarstarf sem unnið hefur verið í Háskólanum, en sterk vísbending
um árangur þess er sú staðreynd að traust þjóðarinnar til Háskóla Íslands
hefur vaxið úr 75% árið 1997 í 86% á þessu ári. Þetta jákvæða viðhorf þorra
almennings til starfsemi Háskólans er að sjálfsögðu afar dýrmætt.
Þá er einnig ærið tilefni til að ræða þær gagngeru breytingar sem orðið hafa á
ytra umhverfi og aðstæðum Háskólans á síðustu árum, ekki síst með tilkomu
nýrra háskóla sem ekki eru hugsaðir eða reknir á sömu forsendum og Háskóli
Íslands. Þetta tengist háskólahugsjóninni sem ég gerði að umtalsefni í upphafi.
Ljóst er að hver háskóli hlýtur að fylgja henni á sinn hátt og skilgreina hlutverk
sitt miðað við aðstæður sínar og sérstök verkefni. Kennaraháskóli Íslands, Listaháskóli
Íslands og Landbúnaðarháskóli Íslands hafa eins og nöfnin bera með sér
hver sitt sérstaka hlutverk, Háskólinn á Akureyri ákvað snemma að svara sérstaklega
þörfum og kalli landsbyggðarinnar, Háskólinn í Reykjavík og Viðskiptaháskólinn
á Bifröst hafa hvor með sínum hætti skilgreint hlutverk sitt með hliðsjón
af sértækum þörfum atvinnu- og efnahagslífsins, og Hólaskóli, sem er í senn
yngsti og elsti háskóli landsins, fer eigin leiðir í ljósi menningarlegrar og sögulegrar
sérstöðu sinnar. Ég tel miklu skipta að allir sem trúa á gildi vísinda og
fræða fyrir íslenskt samfélag sameinist um að efla háskólasamfélagið á Íslandi
sem eina heild. Í þeim anda undirrituðu rektorar íslenskra háskóla sameiginlega
yfirlýsingu um forsendur og frelsi háskóla í Hátíðarsal Háskóla Íslands 15. júní sl.
Í upphafi hennar segir:
„Hlutverk háskóla er að skapa skilyrði til frjálsrar þekkingarleitar, -sköpunar,
-varðveislu og -miðlunar á sviði vísinda, fræða og lista. Með starfsemi sinni þjóna
þeir fræðunum og langtímahagsmunum samfélagsins.
Háskólar miðla þekkingu til samfélagsins og efla einstaklinga til þroska og sjálfstæðis.
Þeir eru vettvangur gagnrýninna vinnubragða og öflunar og úrvinnslu
nýrrar þekkingar. Í þeim mætast straumar alþjóðlegra hugmynda og í ljósi þeirra
er menningararfur rannsakaður, varðveittur og efldur.
259