36164_Árbók 2005 - Háskóli Íslands

sóknaháskóla í fremstu röð. Við notum alþjóðlega viðurkenndar mælistikur til
að meta árangur og gæði, m.a. fjölda alþjóðlega ritrýndra vísindagreina, fjölda
doktorsnema og niðurstöður innlendra og alþjóðlegra gæðaúttekta á starfsemi
skólans.
En hvert er inntak slíkra markmiða? Af hverju skiptir máli fyrir íslenskt samfélag að
byggja upp vísindaháskóla? Hvaða máli skiptir fjöldi doktorsnema fyrir samfélagið?
Svarið liggur í tvíþættum megintilgangi háskólakennslu, vísindastarfa og rannsókna.
Annars vegar er tilgangurinn leit að nýrri þekkingu sem samfélagið, stofnanir
þess, fyrirtæki og einstaklingar geta fært sér í nyt með beinum hætti. Þannig
verða til nýjar aðferðir til verklegra framkvæmda, nýir orkugjafar, ný efni til iðnaðar
og ný þekking í félags-, sálar- og læknisfræðum sem eykur lífshamingju
og dregur úr kvöl svo fátt eitt sé nefnt.
Hins vegar er tilgangurinn að hækka almennt þekkingarstig samfélagsins
þannig að það sé í heild betur í stakk búið að fást við breyttar kringumstæður
og ný viðfangsefni. Dæmi um þetta er útrás íslenskra fyrirtækja á alþjóðlegan
markað sem byggir að verulegu leyti á tæknikunnáttu og þekkingu á sviði fjármála-
og viðskiptafræða, tungumálaþekkingu og menningarlæsi.
Aðgengi að upplýsingum er nú meira en nokkru sinni fyrr fyrir tilstuðlan internets
og alþjóðavæðingar. En aðgengi að upplýsingum er eitt – þekking er annað.
Ný djúpstæð þekking byggir vissulega á upplýsingum en fæst einungis með því
að setja upplýsingar í nýtt samhengi, með því að setja fram ögrandi tilgátur sem
eru þrautprófaðar í öguðum og frjóum vísindarannsóknum.
Þetta kemur til dæmis skýrt fram í vinnu doktorsnema. Þeir hafa valið sér ögrandi
rannsóknarefni og leggja sjálfa sig að veði fyrir verkefnið. Þetta fólk er í
raun að gera tvennt, afla nýrrar þekkingar og um leið að þróa með sér eðlisþætti
á borð við ákafa, markmiðasækni og sjálfstæði og ögun í vinnubrögðum.
Vísindamenn sem taka að sér að leiðbeina doktorsnemum þurfa sjálfir að uppfylla
strangar gæðakröfur og samvinnan milli leiðbeinenda og nemenda eykur
hæfni hvorra tveggja.
Það sem af er liðið þessu haustmisseri hafa sjö doktorsefni varið ritgerðir sínar
við Háskóla Íslands, þar af sex konur. Viðfangsefni þeirra hafa verið afar fjölbreytt
– svarthol í himingeimnum; nýjar aðferðir við gæðamat á fiskmeti, ævi og
ritstörf séra Hallgríms Péturssonar; þunganir unglingsstúlkna; tannáta og glerungseyðing
í unglingum; ónæmisvarnir mannslíkamans og ónæmisvarnir í fósturþroskun
fiska.
Ágætu gestir!
Háskóli er fyrst og fremst metinn á grundvelli þeirra rannsókna sem þar eru
stundaðar og árangri nemendanna sem hann útskrifar. En þetta hvorutveggja
byggir á því að skólinn hafi á að skipa framúrskarandi kennurum og starfsfólki,
að sífelld endurnýjun kennsluefnis og kennsluhátta eigi sér stað og að skólinn
sé ætíð vakandi fyrir spennandi nýjungum.
Mig langar til að nefna nokkur dæmi um slíkar nýjungar sem um þessar mundir
eru í bígerð eða komnar í framkvæmd við Háskóla Íslands – og þetta eru aðeins
örfá dæmi:
Meistaranám í íslenskum miðaldafræðum. Þetta nám er sérsniðið fyrir erlenda
stúdenta og kennt á ensku.
Meistaranám í lífverkfræði. Þar vinna fræðimenn á sviði læknisfræði og verkfræði
að því að leita lausna sem stuðla að betri líðan sjúkra og fatlaðra.
Meistaranám í lýðheilsu. Þar er auk hefðbundinna þátta lýðheilsu fjallað um útbreiðslu
farsótta á borð við fuglaflensu og aðrar skæðar smitsóttir, og leiðir til
forvarna.
Þá er verið að leggja drög að kennslu í asískum fræðum, með sérstakri áherslu
á Japan, Indland og Kína. Samstarfsaðili okkar í þessari þróunarvinnu er Háskólinn
á Akureyri. Í vikunni sem leið kom vísindamálaráðherra Indlands í
heimsókn til Háskóla Íslands þar sem meðal annars var rætt um þetta verkefni.
267