SPIS RZECZY

zaprzedawać. Odpowiedziano im, że sejm posiada la souverainete! Przybieglina pomoc ludziom rozsądnym dyplomaci, zbrojni w obosieczne słowaaliansów, gwarancji, traktatów, kartonów, neutralności, i nareszcie wzbogacilisłownik nasz wyrazem kordon, nad którym niegdyś tak dumali politycynasi, jak potem nad interwencją i nieinterwencją. Zgraja głupców i ludzibezdusznych wstydziła się przyznać, że tych wyrazów nie rozumie, rada byłapopisać się nauką, szermując nimi. Rejtan po raz ostatni przemówił starymjęzykiem, zaklinając na rany boskie, aby takiej zbrodni nie popełniać 1 . Ludzierozsądni okrzyknęli Rejtana głupcem i szalonym; naród nazwał go wielkim;potomność sąd narodu zatwierdziła.Kiedy konfederaci barscy broń podnieśli, znaczna część narodupodzielała ich uczucie, ale rozsądek i polityka tak się rozszerzyły międzyszlachtą, że zamiast wsiadania na koń zaczęto rozważać, czy sposobna byłapora oczekiwać odpowiedzi z Wiednia, posiłków z Francji etc. Nareszciekonfederaci napadli Stanisława Augusta; krzyknięto, że splamili honornarodowy! Konfederatów potępiono jako szalonych awanturników; naródi potomność inny wydały o nich wyrok!Kiedy na sejmie czteroletnim Korsak w każdą materię wtrącał dwa słowa:„Skarb i wojsko!” „Wojsko i skarb!”, zaklinając teoretyków, aby zamiasttylomiesięcznego rozprawiania o prawach kardynalnych zaczęli od poparciatych czynem, wojną – ludzie rozsądni za to, że Korsak często parlamentarnychform nie przestrzegał, nazwali go – głupim, stronnicy Moskwy – szalonym.Kiedy Kościuszko stanął na czele narodu, kiedy Warszawę oswobodzono,Stanisław August przyjmując deputację rewolucyjną, rzekł na pół z płaczem:„To jest wszystko pięknie! C’est sublime! Ale, mości dobrodzieje, czyż torozsądnie? Cóż to z tego będzie?” – Kościuszko umarł na wygnaniu, ale zwłokijego złożył naród w grobach królów naszych; Stanisław August, rozsądny,pochowany był z honorami królewskimi – w Petersburgu.Kiedy w czasie tworzenia się legionów młodzież polska, opuszczająckrewnych, wyrzekając się dóbr, przekradała się pod chorągwie Dąbrowskiegoi Kniaziewicza, krzyczano na tych zbiegów, obwołano ich za szaleńców.Dąbrowski i Kniaziewicz w ówczesnych pismach niemieckich wystawieni bylijako szaleni awanturnicy. Znajdował się między awanturnikami zbiegły odrodziny Wincenty Krasiński, który później stał się rozsądniejszym 2 .1 Tadeusz Rejtan był posłem z województwa nowogródzkiego, a więc z rodzinnych stron Adama Mickiewicza.Autor Pana Tadeusza na marginesie tekstu obok słów „na rany boskie” dopisał: „Są to własne słowa Rejtana. Późniejpiszący jego biografię zacny człowiek przez wzgląd na rozsądnych, czy nie śmiał, mimo próśb rodziny Rejtana,słów tych kłaść w usta posła nowogrodzkiego, powiadając, że słowa te trącą barbarzyństwem”.2 Wincenty Krasiński – ojciec wieszcza narodowego Zygmunta Krasińskiego – był generałem wojsk napoleońskich,który po klęsce cesarza Francuzów rozpoczął służbę u cara Aleksandra I. Pozostał wierny rosyjskiemu im-