SPIS RZECZY

żadna filozofia specyficznie rosyjska. Istnieje za to z całą pewnością rosyjskisposób zajmowania się uniwersalnymi filozoficznymi problemami, rosyjskistyl przeżywania ich i myślenia o nich” 27 . Myśl rosyjska, w przeciwieństwie domyśli zachodniej, nie przychyla się tak bardzo do procesu eliminacji problemuzła ze świadomości filozoficznej i kulturalnej oraz do ograniczenia go do sferyabstrakcji czy, równie często, nowoczesnej mitologii. Nie przyswoiła w takimstopniu myśli zachodniej, która programowo odrzucała metafizykę: jakpozytywizm czy filozofia analityczna; albo programowo ją odczłowieczała, jakstrukturalizm, neostrukturalizm czy psychoanaliza, w których kwestia dobrai zła jest ujmowana jako rezultat błędów absurdalnych albo powierzchownychgier językowych 28 . Z pewnością w kwestii zła objawia się z całą siłą fenomenmyśli rosyjskiej. I właśnie ta kwestia nie może oddzielić się od praxis w takimstopniu, jak to miało miejsce na Zachodzie. Różnicę tę doskonale ilustrujenastępujące zdarzenie: w Amsterdamskim Towarzystwie Filozoficznymmiała miejsce rozmowa między Lwem Szestowem a Edmundem Husserlemo tym, czym jest filozofia. Pierwszy powiedział, że jest to „wielka i ostatecznawalka”, na co drugi odrzekł: „Nein, Philosophie ist Besinnung” 29 .CZŁOWIEK I IKONATa różnica, owo podejście egzystencjalne refleksji rosyjskiej, odbijasię w samym języku rosyjskim. Aby wyrazić prawdziwość, dysponuje onPowieści psychoanalityczne rozśmieszająintelektualistów, którzy przetrwali okrucieństwawojny w Europie Wschodniej. Literaturętraktującą o miłosnych powikłaniach,tak popularną na Zachodzie, uważają zabezwartościową. Nudzi ich malarstwoepigonów. Są głodni, ale chleba, nie słodyczy.27 B. Vysheslavcev, Viechnoye w russkoy filosofii, w: Etika prieobrazhonnovo Erosa, Moskwa 1994, s. 154.28 L. Kołakowski, Horror methaphisicus, Warszawa 1990, s. 8.29 L. Szestow, Egzystencjalizm jako krytyka fenomenologii, w: Filozofia egzystencjalna, L. Kołakowski i K. Pomian(red.), Warszawa 1963, s. 218.