SPIS RZECZY

Ikony i idola, z którą stykamy się w literaturze Grossmana. Utwór kończysię ostatecznym zwycięstwem człowieka nad idolem. Człowieka, któryniezmiennie nosi w sobie dar wolności. Wolności, którą odnajduje w darze,w przebaczeniu. Pojednanie chrześcijan, które Sołowjow opisuje w swejostatniej pracy, Krótkiej opowieści o antychryście, jest proroczą odpowiedziąna pytanie o sens istnienia zła w świecie. Grossman przekłada napięciewyrażone w Idei Rosyjskiej na poziom egzystencjalny, doskonale tłumaczy279„Ludzie nie chcą krzywdzić innych, ale robiąto przez całe życie. I pomimo tego, wciążpozostają ludźmi. I, co niezwykłe i cudowne,świadomie czy nieświadomie, nie pozwalająumrzeć wolności”.ontologię i eschatologię Sołowjowowską na język osobistego doświadczenia.Banalność zła zwycięża codziennością dobra. Wśród ostatnich słów Grossmanaodnajdujemy zdania: „Nigdy wcześniej nie widział swego życia jako całościi nagle je takim zobaczył. I widząc je, nie czuł do ludzi ani gniewu, aniniechęci. (...) Ludzie zdradzali, oskarżali, kłamali, bo nie potrafili inaczej;żeby przeżyć, musieli umrzeć. Ale byli ludźmi. (...) Ludzie nie chcą krzywdzićinnych, ale robią to przez całe życie. I pomimo tego, wciąż pozostają ludźmi.I, co niezwykłe i cudowne, świadomie czy nieświadomie, nie pozwalająumrzeć wolności. Nie wyłączając tych najgorszych, którzy przechowują jąw swoich okropnych, poranionych, ale mimo to ludzkich sercach” 114 .Dlatego końcowe przesłanie Grossmana jest przesłaniem nadziei:człowiek, niezależnie od siły idola, nawet jeśli ten idol tożsamy jestz państwem, zawsze nosi w sobie Ikonę, naturę zdolną do miłości, do dawaniai przebaczania. A człowiek, który przebacza, jest wolny. █114 Tamże, s. 206-207.