SPIS RZECZY

na niesubordynację i na początku rewolucji popadł w niełaskę. Chociażwciąż przynależał do ścisłych władz partyjnych, jego miejsce drugiego napokładzie zajął Lew Trocki. Podjąwszy się pisania biografii, chciał się odkupić,demonstrując przywiązanie zarówno dla idei, jak i dla idola. Nigdy jednaknie udało mu się odzyskać utraconej pozycji. Z czasem to Stalin przejmie„dziedzictwo Lenina” oraz przywództwo w partii. Lata później Zinowiewpadnie ofiarą czystek Stalina, skazany na śmierć w 1936 roku pod zarzutemUstawy norymberskie charakteryzuje tasama obietnica zbawienia, co sowieckiKodeks Karny z 1922 roku.planowania zamachu na Kirowa i samego Stalina. Ten Proces Szesnastubył pierwszym z serii pokazowych procesów, podczas których skazywanodawnych bolszewików. Coraz bardziej wymyślne i cyniczne demonstracjesiły idola, oparte na absurdalnych oskarżeniach o przerażające zbrodnie,zamieniały się w wyznania wiary, które wymagały od wszystkich aktówpoddaństwa. „Jeżeli jest pan w stanie szczerze wyrazić skruchę, jeśli pozostałw panu choć cień miłości do Partii, w takim razie proszę pomóc jej, przyznającsię do winy”, tłumaczył instruktor sądowy Nikołajowi Krimowi w Życiu i losieGrossmana 80 .Te procesy pokazywały siłę idola: „Sztruma przebiegł dreszcz, ten strach,który zawsze potajemnie wpełzał do jego serca, strach przed gniewempaństwa, strach przed staniem się ofiarą tego gniewu, który zamienia ludziw proch” 81 . Siła całkowita, boska, wszechogarniająca. Szacuje się, że w okresiesowieckim ponad 40 miastom nadano imię Stalina, zbudowano ponad 51tysięcy monumentów mu poświęconych 82 . Ciągła obecność twórcy państwaw jego własnym dziele gwarantowała mu nadzór: „Lenin żyje w duszykażdego członka naszej partii” – głosiła deklaracja Komitetu CentralnegoWszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) po jego śmierciw 1924 roku 83 . Idol nieuchronnie wkraczał w relację każdego stopnia, nie80 V. Grossman, Vida y destino, Barcelona 2007, s. 987.81 Tamże, s. 726.82 R. Stobiecki, Bolszewizm a historia. Próba rekonstrukcji bolszewickiej filozofii dziejów, Łódź 1998, s. 130.83 M. Zaremba, Nieboszczyk w służbie partii, „Mówią Wieki”, Warszawa 1999, nr 11, s. 31.