SPIS RZECZY

Pisarz między ikoną a idolem277Ten tłumacz ormiańskiego, który nie zna ormiańskiego, jak sam nazywałsiebie Grossman, przedstawia bez konieczności jakiegokolwiek tłumaczeniaistotę ludu, wspólnoty, którą odnalazł pod koniec swego życia podczaspodróży do Armenii. Opis ślubu, Celebracji Życia, kończy się sceną tańca,Perichoresis – Prawdy, Dobra i Piękna, upostaciowionych w armeńskiejwiosce: „Zaproszonym rozdano woskowe świece i ludzie, trzymając się zaręce, rozpoczęli wolny i uroczysty taniec weselny w kole. Dwieście osób,staruszki i staruszkowie, chłopcy i dziewczęta, trzymając w rękach zapaloneświece poruszali się płynnie, uroczyście wzdłuż nierównych kamiennychścian pomieszczenia. Setki płomieni drżały w rytm ich ruchów. Patrzyłem napalce splecione w niezniszczalnym i nierozerwalnym łańcuchu zniszczonychrąk, ciemnych jak miedź, patrzyłem na mieniące się płomienie. Wielkąprzyjemnością było przyglądać się ludzkim twarzom, wydawało się, żenie świece, ale oczy ludzi płonęły delikatnym i miłym ogniem. Było w nichtyle dobra, czystości, radości, smutku. Starsi żegnali odchodzące życie.Pomarszczone oczy staruszek patrzyły wymownie i były pełne radości.Na twarzach młodych kobiet malowało się ciche zadowolenie. Chłopcyi dziewczyny przyglądali się sobie z ciekawością.I ten łańcuch, życie narodu, pozostał nienaruszony, w nim łączyli sięmłodzi i lata dojrzałe, oraz smutek tych, którzy odchodzili. Ten łańcuch okazałsię nierozerwalny i wieczny. Nie mogły go przerwać ani nieszczęścia, aniśmierć, ani napaści, ani niewola” 110 .Opis finałowej sceny kończy Grossman ważną konkluzją: to nie samaceremonia miała znaczenie, ale w centrum wydarzenia, w którym miał okazjębrać udział, znajdowała się młoda para. Nowe małżeństwo, nowa możliwośćżycia, ofiarowania.Kiedy w roku 1963 Grossman wraca do pracy nad tekstem Wszystkopłynie, który pozostawił nieukończony w 1955 roku, powraca w sposób pełenniezwykłej empatii do motywu nocy weselnej, pierwszej nocy. Para nie jestjuż młoda, nie ma przyjęcia weselnego, ale jest lud, który ją uczci, zagłodzonylud ukraiński, który pojawia się w historii Anny. I pozostaje również, mimowszystko, siła wyzwalająca ofiarowania. Siła kobiety, która dzięki swemudarowi otwiera drogę do życia. Iwan, bohater Wszystko płynie, woła we śniematkę i pojawia się przed nim Anna: „we śnie wołał matkę i przyszła do niegokobieta. Poczuł całym sobą, że była piękna. Usłyszała, jak krzyczał we śnie110 Tamże, s. 69.