SPIS RZECZY

255nie był tylko walką o zmianę społeczno-politycznych nierówności. Byłoto zjawisko, którego nie potrafili przewidzieć ani Marks, ani zachodnimarksiści: wewnętrzny i głęboki związek dwóch mesjanizmów – narodowegomesjanizmu rosyjskiego i mesjanizmu klasy robotniczej 20 . W ten sposób TrzeciRzym mnicha Filoteusza zamienił się w Trzecią Międzynarodówkę Lenina, gdzierównież marksiści wciągają na maszt flagę prawdy. Dla nich jednak prawdanie jest niczym więcej niż bronią w walce i zionie nieubłaganą nienawiścią.Ich prawda wiąże się z planem pięcioletnim, a nie z WIECZNOŚCIĄ 21 .Możemy rzec, że obecność Ikony w świecie słowiańskim (co w przypadkuRosji odzwierciedla wcale nieprzypadkowy kontekst) tworzy przestrzeńna tyle inną, że odpowiedzi na oba totalitaryzmy także były różne. Nieczas teraz zagłębiać się w historyczne przyczyny tego zjawiska. Chcę tylkopodkreślić fakt moim zdaniem znaczący – jedną z podstawowych przyczynwspomnianej różnicy. Chodzi o odmienne przyswojenie i interpretacjęspuścizny Dionizego Areopagity, co staje się widoczne przy porównaniuinterpretacji, którą przedstawia Étienne Gilson w dziele Byt i filozofowie 22 , z tą,którą proponuje Władimir Łosski w Teologii mistycznej Kościoła wschodniego 23(gdzie, oczywiście, tytuł nie jest żadną miarą przypadkowy). Na pojawieniesię tych dwóch żywotów Dionizego wpłynęła różnica w percepcji i prezentacjijego dzieła przez dwóch jego „tłumaczy”: Jana Szkota Eriugeny 24 na Zachodziei Maksyma Wyznawcy 25 na Wschodzie. Sytuacja na Zachodzie, na szczęście,wydaje się przechodzić duże zmiany, przede wszystkim dzięki myśli HansaUrsa von Balthasara, który podjął poważne kroki, by odzyskać dionizyjskiogród zniszczony przez opancerzone dywizje dzisiejszego świata germańskicherudytów i tryumfalne rydwany nowoczesnej filozofii 26 .Na przełomie XIX i XX wieku ta różnica w epoce kulturalnegoi intelektualnego renesansu rosyjskiego wykrystalizowała się w to,co zazwyczaj zwiemy Rosyjską Ideą, gdzie w rzeczywistości bardziejfundamentalne niż pytanie o przeznaczenie Rosji okazało się pytanie o zło:unde malum? „Fundamentalne problemy filozofii – pisał Wyszesławcew – sąwspólne, oczywiście, także dla filozofii rosyjskiej, w tym sensie nie istnieje20 N. Berdiaev, Źródła i sens komunizmu rosyjskiego, Kęty 2005, s. 87 i 106.21 N. Berdiaev, El cristianimo y el problema del comunismo, Madrid 1968, s. 144 (podkreślenia N.B).22 É. Gilson, El ser y los filósofos, Pamplona 2005.23 V. Łosski, Teologia mistyczna Kościoła Wschodniego, Kraków 2007.24 J. Escoto Erigena, División de la naturaleza (Periphyseon), Barcelona 1999.25 Dionisio Areopagita, Korpus Sochinieniy. S tolkovaniami prep. Maksima Ispoviednika, Sankt Petersburg 2008.26 H. U. von Balthasar, Dionisio, w: Gloria, una estética teológica, II. Estilos Eclesiásticos, Madird 1986, s. 145-146.Pisarz między ikoną a idolem