SPIS RZECZY

postępu, sąsiad, brat, starzec, embrion. Ta obietnica charakterystyczna jest dlacałego państwa nowoczesnego.Obietnica zbawienia zawiera w sobie kontrolę wszystkich aspektówi poziomów życia, dając ludziom do ręki podstawowe narzędzie stworzonez zasad ontologicznych opartych na logice zła. Sprowadza się ono – na cozwraca uwagę Jean-Luc Marion 97 – do oskarżenia i odpowiedzi złem nazło. To pierwsze zwycięstwo zła staje się decydujące, bo pozwala temu,który cierpi, dowieść swojej niewinności. Oskarżając, przeciwstawia złukontr-zło, poznaje przyczynę, by ją zniszczyć, nadaje mu nazwę. „Żebypodać tę przyczynę – zaznacza Marion – w naszych czasach wynalezionoodpowiednie słowa: znaleźć winnych, ale przede wszystkim wskazaćprawdziwych odpowiedzialnych” 98 . W chwili spełnienia tego warunku państwooferuje nam gwarancje państwa prawa podtrzymywanego przez strukturęministerstwa sprawiedliwości. Ministerstwo Sprawiedliwości, które dyskretniezajmuje miejsce Misterium Łaski, wkracza w świadomość człowiekanowoczesnego, podbijając ją logiką oskarżenia i budując swoją pozycję nastrukturze zinstytucjonalizowanej zemsty. To państwo prawa, wprowadzającnas w przestrzeń, w której inny człowiek służy do tego, by obarczyć gowłasnym bólem i odpowiedzialnością, stawia nas na miejscu Kaina i każenam wciąż od nowa zadawać sobie jego pytanie: „Czy ja jestem stróżem bratamego?”. Jak pisze Marion, odpowiedź brzmi: „Oczywiście, że nie. Jeśli ktośjest odpowiedzialny za mojego brata, to na pewno nie ja! Jeśli któryś z nasmiałby być odpowiedzialny, byłby to raczej mój brat, odpowiedzialny za mojecierpienie, które wynika z tego, że on jest szczęśliwy, a ja nie” 99 .Ta przerażająca zwyczajność zła, której obecność odczuwamy, mimowszystko nie może jednak w doświadczeniu Grossmana przekształcićsię w akceptowalną codzienność. Nie może zająć miejsca normalności,którą w sobie nosimy, a którą jest poczucie wolności, zdolność do miłościi ofiarowania. Tam, gdzie pojawia się logika daru, która jest przeciwna logiceoskarżenia, tam, gdzie miłość braterska przezwycięża samotność – możnazadać inne pytanie, które Grossman formułuje z przerażającą szczerością:„Ablu, Ablu, gdzie jest twój brat Kain?” 100 . To niezwykle znaczące, że to samopytanie znajdujemy także w pracy Bierdiajewa O przeznaczeniu człowieka,opublikowanej w Paryżu w roku 1931 101 . Niezależnie od tego, czy Grossman97 J.-L. Marion, Prolegómenos a la Caridad, Madrid 1993, s. 17.98 Tamże, s. 18.99 Tamże, s. 21.100 V. Grossman, Abel, w: V gorodze Berdicheve. Izbrannoe, Ekaterinburg 2005, s. 113-136.101 „Świadomość moralna pojawia się wraz z pytaniem Boga: Kainie, gdzie jest twój brat, Abel? I kończy na innymboskim pytaniu: Ablu, gdzie jest twój brat, Kain?”, N. Berdiaev, O naznachenii chelovieka, Moskwa 1993, s. 237.