SPIS RZECZY

39Ale wcześniej zapisała się ona kilkoma spektakularnymiakcjami...– Radykałowie zawsze rzucają się w oczy, ale naprawdę nie sposóbudowodnić tezy, że w Polsce antysemityzm był jakoś bardziej znaczący odówczesnej europejskiej średniej, a tym bardziej, jakoby był on nieodłącznymskładnikiem polskiej tożsamości. To tylko obsesje „komandosów”, wynikającez ich pokręconych życiorysów i z traumy podniesionej do trzeciej potęgikulturowej obcości, jak z tej piosenki Kaczmarskiego: „czy ja komunista, czyPolak, czy Żyd?” − a w sumie ani to, ani to, ani tamto. Nigdy jeszcze problemz własną tożsamością tak nielicznych nie zaciążył tak fatalnie w skutkach nalosach całej zbiorowości, że tak pojadę trochę Churchillem.Nie wchodząc w to głębiej: i lewica, i prawica zakładała, że po upadku PRLautomatycznie wrócimy do sytuacji społecznej z 1939 roku. A tymczasem −nic właśnie. Okazało się, że upływ krwi, terror, migracje, awans społecznyi indoktrynacja PRL-u przeorały Polaków do trzewi i wynicowały na amen.Zerwała się ciągłość tradycji − przecież w wielu domach nie rozmawiałosię o rodzinnych korzeniach, wielu Polaków nie zna imion swych dziadków,nic o nich nie wie, nie było nigdy na ich grobach, nie ma po nich żadnychpamiątek. Nie udało się wychować „człowieka socjalistycznego”, jakiegopostulowano, ale poddany temu eksperymentowi materiał uległ jednakzasadniczym odkształceniom.Twoim zdaniem przez owe 45 lat narodził się jednak „nowyczłowiek”, który z polskością ma związek wyłącznie symboliczny.Jego główna cechą charakterologiczną jest cwaniactwo.– Tak, bo cwaniactwo jest główną cnotą niewolnika i jego zasadniczącechą, rekompensującą zatratę instynktu wspólnoty. Tatiana Zasławska takwłaśnie opisała człowieka wychowanego przez Sowiety: „cwany niewolnik”.Z jednej strony: nie dać się panu, dziedzicowi, mówiąc językiem realiówpolskiego folwarku, z drugiej: jak się da, to dziedzica okpić, odkraść swoje,wywinąć się od powinności. A co obchodzi pańszczyźnianego los folwarku,czy on będzie prosperował, czy zbankrutuje? Nic, to sprawa dziedzica.Ludzie, których nazwałem Polactwem, wciąż rozumują w taki właśniesposób, wyuczony w PRL. Państwo polskie, „wrogie państwo opiekuńcze”,Polacy, Europa i Polactwo