SPIS RZECZY

się fatalnie zniewoloną bezbronną ofiarą państwa absolutnego albo narodu,to znaczy grupy niejasnych postaci, wyniesionych przez zawieruchęrewolucyjną na powierzchnię życia publicznego, których świadomość własnejbezwartościowości uczyniła drapieżnymi” 69 . Ponieważ tym, co przygotowujeczłowieka na panowanie totalitarne, jest zanik wspólnoty, „fakt samotności– jak to tłumaczy Hannah Arendt – zamieniony w codzienne doświadczenierosnących mas naszego wieku. Nieubłagany proces, który totalitaryzmstymuluje i organizuje wśród mas, wydaje się samobójczą ucieczką z tejrzeczywistości” 70 . Ale ta sama Arendt, kończąc swoją pracę, przedstawiapewną intuicję, która pozwala wierzyć, że nie wszystko jeszcze straconei, odwołując się do św. Augustyna 71 , podkreśla trwanie prawdy w nowympoczątku, objawiającym się w historii, a ten nowy „początek gwarantująkażde nowe narodziny...” 72 .Ta prawda o narodzinach każdego nowego człowieka jest równieżobecna u Grossmana w obrazie matki i oblubienicy. Jest Ikoną miłości, któraprzeciwstawia się idolowi śmierci. Odnajdujemy obecność tego obrazuw postaciach komisarz Wawiłowej (W mieście Berdyczowie), Maszy i Anny(Wszystko płynie) czy Zofii Osipownej (Życie i los), która przeżywa i ofiarowujeswoje macierzyństwo, przytulając małego Dawida w ostatnich chwilachswego życia w komorze gazowej. Przerażającej wizji idola – państwa zimnegojak stal i cement komory gazowej – przeciwstawiony zostaje rozdzierającopiękny obraz Zofii, która trzyma w ramionach Dawida. „Teraz jestem matką”.„Stałam się matką” 73 , mówi, obejmując bezwładne już ciało dziecka. Processtawania się, wcielania się prawdy osiągnął pełnię.Ikona matki, obecnej nawet w sytuacjach granicznych, zawsze narażonajest na ataki idola. Jest jego głównym wrogiem, gdyż stanowi najwyższydla człowieka wyraz oddania. Rzeź niewiniątek stanie się zjawiskiemcharakterystycznym dla społeczeństwa i państwa totalitarnego. To ichniezaprzeczalna cecha. Tam, gdzie atakuje się kobietę, żonę, macierzyństwo,tam zawsze obecny jest idol. A tam, gdzie ataki takie uważane są zazwyczajny bieg rzeczy, idol stał się już panem ludzi oraz społeczeństwai państwa przez nich ucieleśnianego. W powieści Wszystko płynie Masza tracinadzieję na odnalezienie męża i córki, gdyż jej tragedia zaczyna wydawaćjej się czymś normalnym. Po wyjściu zza zasieków Gułagu natrafia na69 V. Soloviev, V. Soloviev, Rossiya y Vselenskaya Tserkov, w: Sobrane sochineniy, t. XI, Bruksela 1966, s. 144.70 H. Arendt, Los orígenes del totalitarismo, Madrid 2004, s. 578-579.71 Initium ut esset homo creatus est (Na początku Bóg stworzył człowieka), San Agustín, De Civitate Dei, księga12, rozdz. 20.72 H. Arendt, Los orígenes del totalitarismo, Madrid 2004, s. 580.73 V. Grossman, Zhizn y sudba, Moskwa 2007, s. 554.