SPIS RZECZY

263się to, co Wewnętrzne, jeśli nie w świecie, ani nie jako świat? W sposobieżycia. Życie odczuwa się i przeżywa w sposób natychmiastowy, zbiega sięono samo ze sobą w każdym punkcie istnienia i zanurzone całe w ten sposób,realizuje się jako pathos” 53 . To przybliża i tworzy obszar kulturalny, ethosstworzony przez żywą metafizykę (żywą a nie spekulatywną, abstrakcyjną),która pojawia się dzięki świadomości, że poznanie Prawdy nie ogranicza siędo obiektywizacji, ale ma własną dynamikę, zbieżną z życiem, nadającą muciągły ruch, przemieniającą je 54 i sprawiającą, że możliwy staje się logos takwłaściwy rosyjskiej tradycji.Jak już mogliśmy się o tym przekonać, ta dynamika egzystencjalna,specyficzna dla historii, tradycji i kultury rosyjskiej, po której odziedziczyliśmytwórczość takich postaci, jak Odojewski, Czaadajew, Chomiakow, Gogol,Czechow, Dostojewski, nie zaginęła pomimo dojścia bolszewików do władzy.Wciąż trwała wraz z o. Pawłem Floreńskim, Mikołajem Bierdiajewem, o.Sergiuszem Bułgakowem, Michaiłem Bułhakowem, Borysem Pasternakiem,Osipem Mandelsztamem i wszystkimi tymi, których imion prawdopodobnienigdy nie poznamy. Myśliciele, pisarze, wreszcie poeci, którzy jak AnnaAchmatowa w roku 1938, w kolejce przed więzieniem leningradzkim, usłyszelipytanie: „I co, potrafi to pani opisać?”, odpowiedzieli: „Tak, potrafię” 55 . Przedołtarzem idola, który pożera swe dzieci, byli w stanie ofiarować samychsiebie, oddać swoje życie, ratując w ten sposób prawdę o nim. Nie bezgłębokiej racji Kondakow i Sznejberg porównali Achmatową do obrazu matki,która w poezji zwraca się do narodu rosyjskiego, do swoich dzieci, z bólemi modlitwą, ale pełną słów współczucia i nadziei mimo wszystko 56 .Ten proces coraz mocniejszego uobecniania się, stawania się prawdyw życiu pisarza tworzy wewnętrzną oś ewolucji, jaką odzwierciedla dziełoWasilija Grossmana. On również, podobnie jak Achmatowa, na pytanie: „I co,potrafi pan to opisać?”, odpowiedział: „Tak, potrafię”. Chociaż rozpoczął swojąliteracką wspinaczkę, będąc częścią machiny, która wprowadziła w życie ideeLenina (że kultura jest „służącą polityki”) i Stalina (pisarze to „inżynierowiedusz ludzkich”) 57 , to podarował nam wyjątkowe studium związków międzyczłowiekiem i jego wytworami: społeczeństwem nowoczesnym i państwem53 M. Henry, Ver lo invisible, Madrid 2008, s. 19.54 N. Berdiaev, Istina y otkrovenie, Sankt Petersburg 1996, s 20-21.55 A. Ajmatova, Requiem y otros poemas, Sevilla 1993, s. 203.56 I. Kondakov, L. Shneyberg, Ot Gorkovo do Solzhenicyna, Moskwa 1997, s. 396.57 I. Kondakov, Vvedzienie v istoriu russkoy kultury, Moskwa 1997, s. 565.Pisarz między ikoną a idolem