SPIS RZECZY

249a w 1929 roku urodziło im się jedyne dziecko – córka, która na cześć babcidostaje imię Jekaterina. Małżeństwo trwało jednak krótko – do separacjidoszło jeszcze w 1929 roku, a cztery lata później Grossmanowie rozwiedlisię i Anna z córką wróciła do Kijowa. Pomimo rozstania utrzymywali dobrestosunki, a mała Katia często odwiedzała babcię i ojca.Kiedy podczas jednej z naszych długich rozmów zapytałem JekaterinęKorotkową-Grossman o powody rozpadu małżeństwa jej rodziców,odpowiedziała, że ojciec był jedynakiem, a matka najmłodszym dzieckiemw rodzinie, które od reszty rodzeństwa dzieliła znaczna różnica wieku.W związku z tym od najmłodszych lat przyzwyczajeni byli do skupianiana sobie uwagi, a nie do jej okazywania. Spontaniczne uczucie, które ichpołączyło, nie przetrwało próby dorosłego życia 2 . Życia w ciężkich warunkachsowieckiej rzeczywistości przełomu lat 20. i 30. XX wieku.Człowiek, którego młodość przypadła na burzliwy czas – od rewolucjiprzez wojnę domową do budowy komunizmu – nie mógł funkcjonowaćw oderwaniu od wydarzeń, które przekształciły zupełnie jego świat.Jednak w przeciwieństwie do swojego ojca, który aktywnie angażowałsię w sprawy polityczne, Wasilij – być może właśnie z tego powodu –wydawał się w nich nie uczestniczyć. Z pewnością opisując wiele lat późniejuniwersyteckie wspomnienia bohatera swojej powieści Wszystko płynie,pokazuje, że był wnikliwym obserwatorem otaczającej go rzeczywistości.Z dużym prawdopodobieństwem dotarły do niego echa głośnych wykładówMikołaja Bierdiajewa 3 , myśliciela, który wywarł niemały wpływ na atmosferękulturalną i intelektualną w Rosji w latach 20. Owe odczyty miały miejsceprzed rokiem 1922, kiedy to filozofa wydalono ze Związku Radzieckiego,i gromadziły tłumy, zapełniające największe audytoria w Moskwie. W tamtymczasie Bierdiajew koncentrował się na dwóch tematach: historii i człowieku.Prowadził badania w dwu kierunkach: historiozoficznym i antropologicznym.Przenikał je wspólny duch wolności. W ten sposób powstały wykłady, którepotem wydano w tomach Sens historii i Światopogląd Dostojewskiego 4 .W okresie studiów w Moskwie Wasilij Grossman mieszkał w domuswojej kuzynki Nadieżny Almaz, członkini Kominternu, i pracował jako2 Jekaterina Korotkowa-Grossman mieszka w Moskwie. Po wojnie studiowała filologię angielską. Obecnie naemeryturze, przez wiele lat zajmowała się tłumaczeniem literatury angielskiej na rosyjski, jest autorką powieścihistorycznych.3 W. Olbrych, Wasilij Grossman. Dramat humanisty w świecie cywilizacji totalitarnej, Toruń 2004, s. 36.4 N. Berdiaev, El espíritu de Dostoyevski, Granada 2008.Pisarz między ikoną a idolem