SPIS RZECZY

265Sołowjow: „Prawda, jako żywa siła, która opanowuje wewnętrzną istotęczłowieka i która naprawdę pozbawia go fałszywej autoafirmacji, to miłość” 62 .To kobieta (Ikona) przekazuje ostatecznie dar ofiarowania, który stawiają naprzeciw idola (państwa). Ta ewolucja, zgodna z intuicjami Sołowjowa,odchodzi od figury matki, by ostatecznie dotrzeć do figury pierwszejkobiety, która ofiarowuje się w związku małżeńskim. Związku, który tworzyprzestrzeń całkowitego wzajemnego obdarowania się, który pozwalauczestniczyć w nim w tym samym stopniu obojgu zakochanym. Tylko w takimzwiązku, wyjaśnia Sołowjow, w bliskości fizycznej, połączeniu seksualnym,możliwa jest pełnia rozpoznania bezwarunkowej ważności ukochanego, pełnezjednoczenie i głęboko żywa komunikacja 63 .Już w powieści W mieście Berdyczowie 64 odnajdujemy te dwa punktyodniesienia. W owej historii, przeniesionej na ekran w latach 60. przezAskoldowa i szybko zakazanej przez cenzurę, komunistyczna komisarzWawiłowa przypomina sobie, jak niegdyś pełna emocji słuchała wyciskającegołzy z oczu wystąpienia Lenina, które skierowane było do żołnierzy idącychna front. Prawdopodobnie ten opis „idola” zwrócił uwagę Gorkiego, który– choć dosadnie skrytykował pierwsze dwie powieści Grossmana – zaprosiłmłodego autora do swojego domu 65 . Wawiłowa przechodzi ewolucję, którają zmienia, pozwala odkryć własne człowieczeństwo. Zachodzi w ciążę orazpoznaje małżeństwo Efima i Beil – ubogiej rodziny, która mimo strasznychdoświadczeń wojny domowej pozostaje wierna swemu powołaniu.Narodziny dziecka oraz doświadczenie pobytu u Efima i Beil nadają nowy,niespodziewany sens jej życiu i związkom z ideą rewolucyjną.W ten sposób w twórczości Grossmana wyłania się narracja opartana dychotomii. Z jednej strony mamy idola, czyli państwo totalitarne,upersonifikowane w osobach Lenina i Stalina, którzy wymagają od innychpoświęceń i wciąż potępiają. Swe przeciwieństwo znajduje on w obraziematki – Ikony, obrazie oblubienicy, w której przejawia się zdolność doofiarowania samej siebie.Idol pojawia się w całej swej krasie, z mocą kontrolowania pragnień,w Życiu i losie. Walka wewnętrzna, jaką toczy Sztrum, to walka między62 V Soloviev, Smysl lubvi, w: Sobrane sochineniy, t. VII, Bruksela 1966, s. 15.63 Tamże, s. 20.64 V. Grossman, V goradze Berdicheve, w: V goradze Berdicheve. Izbrannoe, Ekaterinburg, s. 7-23.65 V. Ogryzko, Oruzhe soprotivlenya minuvshemu, „Literaturnaya Rossia”, r. 06., Moskwa, 09.02.2007.Pisarz między ikoną a idolem