SPIS RZECZY

totalitarnym. Państwem, którego ostateczne zniesienie przepowiadał Lenin 58 .Można powiedzieć, że Grossman podjął wyzwanie, które swego czasu rzuciłZbigniew Herbert: „Ocalałeś nie po to, aby żyć, masz mało czasu, trzebadać świadectwo”.Jego świadectwo ma wartość specjalną, bo rozumie swój ludzki losze wszelkimi jego konsekwencjami, przyjmuje w imię nas wszystkichodpowiedzialność za bycie takimi, jakimi jesteśmy. Pod koniec siódmegorozdziału powieści Wszystko płynie, rozdziału opisującego sąd nad Żydami,współpracownikami państwa totalitarnego, którzy służyli wiernietemu państwu i zostali przez nie oskarżeni, pisze: „Wszyscy są winni,i ty, oskarżony, i ty, prokuratorze, i ja, który rozmyślam o oskarżonym,oskarżycielu i o sądzie” 59 . Ten tak tragicznie szczery wniosek to jednak niewszystko, co Grossman ma nam do powiedzenia o naturze ludzkiej poddanejtotalitarnej presji. Jest coś więcej, coś, co każe mu skończyć rozdział pytaniem:„Więc dlaczego tak boli, dlaczego tak wstyd za naszą ludzką podłość?” 60 .Tym, co możemy uznać za trwałą cechę twórczości (i życia) Grossmana,jest głębokie i bolesne dialektyczne rozdarcie między idolem a Ikoną, którewalczą o dusze ludzkie. Pojedynek, który za pierwszą scenerię ma życiesamego autora, jest być może jeszcze bardziej porywający niż jego dzieło 61 .To doświadczenie Grossman jest w stanie przenieść bezpośrednio także napostaci swojej narracji w sposób mistrzowski. Tej dychotomii pomiędzydobrem i złem, tak głęboko zakorzenionej w rosyjskiej kulturze, temuspotkaniu pomiędzy idolem i Ikoną, przewodzi Sołowjowowska prawda(istina), która „tworzy się” w życiowym doświadczeniu pisarza, i którąodnajdziemy na kartach jego dzieł. Sama twórczość Grossmana, którajest „ikoną” (literatura jako wcielenie, jako obszar ofiarowania, jako obrazprawdy), tworzy opozycję do idola, państwa totalitarnego, stworzonegoprzez społeczeństwo nowoczesne oraz „wcielonego” przez Lenina i Stalina.Ta właściwość Ikony w narracji Grossmana uobecnia się w sposób specjalnyw personifikacji matki oraz figurze macierzyństwa.W twórczości Grossmana pojawia się ukazana w sposób mistrzowskiewolucja figury kobiety jako Ikony, jako bytu obdarzonego w szczególnysposób zdolnością ofiarowania, zwłaszcza jako opozycji dla egoizmu. Kobietaprzekazuje prawdę, która jest w stanie wyzwolić z niewoli idola. Jak pisał58 W. Lenin, Państwo a rewolucja. Nauka marksizmu o państwie a zadania proletariatu w czasie rewolucji, w: Dzieła,t. 25, Warszawa 1951.59 V. Grossman, Vsio tiechiot, Frankfurt nad Menem 1970, s. 71.60 Tamże.61 Y. Druzhnikov, Uroki Vasiliya Grossmana, „Literaturnye vesti”, nr 39, Moskwa 1999.