SPIS RZECZY

patriotyzmu (czy nawet imperializmu), daleki był od uprawiania kultupaństwa. To właśnie on przez cały wiek XIX przygotowywał teren, naktórym pojawiła się znaczna liczba intelektualistów zdolnych do stworzeniakrytycznej wizji procesów totalitarnych w nowoczesnym społeczeństwie.W roku pojawienia się manifestu An die Kutlurwelt, w Związku Religijno--Filozoficznym „Władimir Sołowjow” odbyła się słynna konferencjazatytułowana Od Kanta do Kruppa, na której Władimir Ern ukazał głębokiezwiązki między tradycją i kulturą germańską a tendencjami totalitarnymi,których najbardziej widocznym dowodem był niemiecki militaryzm, dobitniesymbolizowany przez przemysł wojskowy. „Jestem przekonany – mówiłErn – że, po pierwsze, gwałtowny zachwyt germanizmem był już uprzedniozaklęty w analityce kantowskiej. Po drugie, jestem przekonany, że brońKruppa jest pełna głębokiego filozoficznego sensu. A po trzecie jestempewien, że wewnętrzny zapis ducha germańskiego w filozofii współgradokładnie i nieuchronnie z zapisem zewnętrznym tego samego ducha nabroni Kruppa” 17 . Słowa Erna bardzo szybko znalazły ostateczne potwierdzeniew również dla niego prawdopodobnie zdumiewająco wymownymwydarzeniu. Uniwersytet w Bonn uhonorował zięcia Fryderyka AlfredaKruppa, wówczas właściciela firmy Krupp-Werke, Gustava von Bohlena, orazjej dyrektora generalnego, Alfreda Hugenberga, tytułami doktora honoriscausa katedry... filozofii.Sześćdziesiąt pięć lat później twierdzenie Erna odbiło się kolejnym echemw słowach Leszka Kołakowskiego, który opisywał „pragnienie filozoficzneNiemiec, które wciąż powraca i które opiera się na próbie odkrycia Boga bezBoga, odnalezieniu podstawy świeckiej i transcendentalnej bezpieczeństwamoralnego i epistemologicznego” 18 . W opinii rosyjskiego filozofa człowiekpozbawiony źródeł swojej tożsamości (tradycji, historii, łaski) o charakterzeobiektywnym i absolutnym, wydany zostaje w ręce „prawodawczegocharakteru rozumu”. Kant jest przede wszystkim prawodawcą, który „twardąręką fenomenologicznych pryncypiów” chce w autonomiczny sposóbdyktować, co jest dobre, a co złe, co jest prawdą, a co kłamstwem 19 .Rosyjski „idol komunistyczny” ma swoje korzenie zarówno w myślizachodniej, przede wszystkim niemieckiej, jak i we własnych cechachrosyjskiej kultury. Marksizm stanowił dla bolszewików filozofię i religię,17 M. Bohun, Oczyszczeni przez burze. Włodimierz Ern i moskiewscy neosłowianofile wobec pierwszej wojny światowej,Kraków 2008, s. 93.18 L. Kolakowski, Reprodukcja kulturalna i zapominanie, w: Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Kraków2006, s. 80.19 V. Ern, Od Kanta do Kruppa, w: Niemarksistowska filozofia rosyjska, L. Kiejzik (red), Łódź 2002, s. 241-249.